Toekomstbestendig bouwen: kansen op alle schaalniveaus

Circulair, biobased, klimaatadaptief, natuurinclusief – allemaal termen die te maken hebben met toekomstbestendig bouwen. Het is duidelijk dat er veel gaande is op verschillende schaalniveaus: Europees, landelijk, provinciaal en lokaal.

Europees: FutureBEEing

Vanuit de gedachte dat internationale samenwerking het toekomstbestendige bouwen kan bevorderen, maar dat lokale, nationale en Europese wetgeving verschillende tijdspaden kennen, vestigen Ulla-Britt Krämer (provincie Overijssel) en Twan Rovers (Hogeschool Saxion) tijdens het Jaarcongres Stedelijke Transformatie de aandacht op het Interreg A Nederland Duitsland project FutureBEEing.

FutureBEEing wil dit doorbreken met een gestandaardiseerd en geïntegreerd proces voor versneld verduurzamen van woonwijken. Dit wordt geïntegreerd aangepakt en omvat verschillende aspecten zoals: klimaatadaptie, overstappen op hernieuwbare energie en warmte, verbetering van de levenskwaliteit, omgaan met demografische veranderingen en uitdagingen op het gebied van wonen. De komende vier jaar is hiervoor 6,9 miljoen euro beschikbaar. Er is een open deel van het project met pilots in 10 woonwijken met 40 subpilots en minstens 80 organisaties uit Nederland en Duitsland. De provincie Overijssel is de penvoerder van het project, Saxion hogeschool is een van de 8 partners.

FutureBEEing-project begint met een inventarisatie van de uitdagingen en stakeholders in de wijk. Dit moet duidelijk maken wat er nodig is en welke kant het op moet. Hieruit volgt een menukaart met thema’s die relevant zijn voor de verduurzaming van de wijk. Een digitale 2D en 3D tooling is een essentiële nieuwe stap om te komen tot klimaatvriendelijke wijken. De open source FutureBEEing-tooling helpt bij het opzetten van een wijkontwikkelingsplan waarmee betrokkenen op wijkniveau het gesprek voeren over de belangrijkste thema’s en opgaven. Uiteindelijk leidt FutureBEEing tot uitvoering van een gedeelte van het plan op wijkniveau.

Landelijk: Nationale Aanpak Biobased Bouwen

Anne Bos (Building Balance) zoomt in op een programma op landelijk schaalniveau: de Nationale Aanpak Biobased Bouwen die in november 2023 werd gelanceerd. Bij dit opschalingsprogramma zijn vier ministeries betrokken die normaal niet veel optrekken op één thema: Binnenlandse Zaken, Infrastructuur en Waterstaat, Landbouw en Economische zaken & Klimaat. Gezamenlijk werken zij aan vermindering van CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving binnen de hele biobased keten: “van land tot pand of vezel tot vliering”, vat Bos samen. Dat gebeurt door drie takken van sport aan elkaar te knopen: agro, industrie en bouw. Het programma Building Balance initieert en coördineert de uitvoering van interventies.

Ezelsbruggetje voor de aanpak is 30-30-30. In 2030 moet 30 procent van de woningen gerealiseerd zijn met 30 procent biobased materialen (ook voor isolatie). Voor verduurzaming van bestaande bouw is bijvoorbeeld vezelhennep een mooi product.

Om biobased bouwen daadwerkelijk van de grond te laten komen, zijn er zes actielijnen. Zo wordt er niet alleen opgeschaald, maar worden er ook innovaties gecertificeerd. En kenniscentrum duurzaam bouwen deelt veel expertise. Een belangrijk onderdeel is de vraagstimulering, bijvoorbeeld door standaardisering van de uitvraag. Building Balance gaat gemeenten activeren en tools bieden om meters te maken in het biobased bouwen. Want juist gemeenten hebben allerlei knoppen om aan te draaien zodat biobased bouwen de standaard kan worden. “Er kan al heel veel”, stel Bos, “maar dan moeten we wel opschalen.”

Hierop sluit Gertjan de Werk van Cirkelstad aan met een update over de Woondeals. Er zijn inmiddels 35 woondeals waarin afspraken over toekomstbestendig bouwen zijn opgenomen. Daarin staan ook ambities voor meer industrieel of conceptmatig bouwen. En juist die standaardisatie kan een rol spelen bij de schaalvergroting. Om dit te bewijzen worden komend jaar 50 concepten opnieuw doorgerekend op hun prestaties, met een focus op biobased concepten.

Provinciaal: actieprogramma toekomstbestendig bouwen

Nico de Boer van de provincie Overijssel geeft uitleg over het Actieprogramma Toekomstbestendig Bouwen dat bestaat uit de zes thema’s: energiebewust, waterbewust, collectief, klimaatadaptief, biodiversiteit circulair/biobased. Hij pleit voor ferme samenwerking: “Juist door te integreren investeer je in de juiste dingen. Zo is biobased isoleren niet alleen goed voor de natuur maar ook voor de mens. Het heeft een positief effect op verkoeling en de levensduur van het huis. Daarvoor moet je alleen wel kijken naar de totale levensduur.”

Bij de sessies om te komen tot het actieprogramma waren veel experts aangehaakt. Waaronder ook Martin Huiskes (LKSVDD Architecten). Hij vertelt over de manier van monitoring van toekomstbestendig bouwen en de manier van rekenen aan duurzaamheid. Bij energie gaat het bijvoorbeeld vooral over hoe we aan de BENG-eisen kunnen voldoen. Maar door hierop te sturen doen we vaak niet de ‘goede ‘ dingen Door te sturen met de nZEB – berekening (nearly zero energy building) kan er veel effectiever worden ontworpen waarmee we minder installatietechniek hoeven in te zetten.

Lokaal: casus in Almelo

In het laatste deel van deze sessie buigen de deelnemers zich over een casus: toekomstbestendig bouwen in een bestaande wijk in Almelo. Een wijk met een flink versteende bebouwing: gestapelde stempelbebouwing uit de jaren 60, 70 en 80. Hoe kunnen we zo’n wijk nieuw leven inblazen met behulp van toekomstbestendig bouwen? Met slechts een kwartiertje brainstorm komen de deelnemers al tot duidelijke verbetermogelijkheden. Maar ook discussies. Als je bijvoorbeeld de private tuinen teruggeeft aan de openbare ruimte en het parkeren in de wijk centreert, creëer je ruimte voor vergroenen, biodiversiteit en water. Dat beperkt hittestress en maakt spelen en ontmoeten mogelijk. Maar willen de bewoners dat? Je moet er wel een goed verhaal bij hebben. Het zaadje daarvoor is geplant.

Meer informatie

• FutureBEEing (provincie Overijssel)
• 200 miljoen voor grootschalige aanpak biobased bouwen (ministerie van BZK, 8 november 2023)
• Nationale Aanpak Biobased Bouwen (Building Balance)
• Werken aan een toekomstbestendige manier van bouwen (de Overijsselse aanpak)