Bouwen zonder het elektriciteitsnet te belasten

Steeds meer plekken in het land krijgen een probleem met de energielevering: ook woningen krijgen hiermee te maken. Nieuwe aansluitingen voor voorzieningen als winkels en scholen zijn nu al problematisch, net als die voor bedrijven. Het zal niet in korte tijd zijn opgelost. Dit artikel geeft inzicht in het vraagstuk en in de eerste oplossingsrichtingen. Het is duidelijk dat we op een andere manier naar de energievoorzieningen moeten kijken.

In 2030 zullen we bijna twee keer zoveel energie verbruiken als we nu doen. “Het huidige energienetwerk hebben we in ruim 100 jaar opgebouwd. We moeten in minder dan 10 jaar dus het werk van een eeuw doen”, stelt Pallas Agterberg (directeur Strategie Alliander). “Dat kan dus niet zomaar. We zullen op een heel andere manier met energie moeten omgaan.” Overigens is de verwachting dat de vraag naar elektriciteit tot 2050 onverminderd zal doorgroeien. In 2030 zijn we dus niet klaar.

Snelle toename netcongestie

“Netcongestie is in korte tijd een groot probleem geworden”, aldus Arjen Zuijderduijn (thematrekker Energiesysteem en warmte bij het Nationaal Programma RES). “Dusdanig groot dat de netbeheerder dit niet alleen kan oplossen.” Hij stelt dat verzwaring van het net zeker nodig zal zijn, maar dat we ook op een andere manier naar elektriciteit moeten kijken. “Het net is nu ontworpen op pieken. Een groot deel van de dag zitten we niet aan de maximale capaciteit. Dat betekent dat we op een andere manier met die pieken om moeten gaan. Het is bovendien zo’n groot probleem, dat de netbeheerders niet alleen voor de oplossing kunnen zorgen.”

Veel meer verbruik

“We moeten op een andere manier met onze energievoorziening omgaan”, meent Agterberg. Een woning met een warmtepomp belast het net vier tot vijf keer meer dan een woning zonder warmtepomp. Daar komen steeds meer elektrische auto’s bij. “Het lastige is dat alle warmtepompen en elektrische auto’s grotendeels op hetzelfde moment energie gebruiken.” Dat is heel anders in de huidige situatie. Het gebruik van de elektrische apparaten die veel stroom verbruiken, zoals waterkokers en strijkijzers, is veel meer uitgesmeerd over de dag. Als we dezelfde inrichting van ons energiesysteem hanteren, waarbij de opwek centraal gebeurt, dat via een systeem van hoogspanning, middenspanning en laagspanning in onze woningen komt, moeten we het net enorm verzwaren om die pieken aan te kunnen.

Als we op dezelfde manier doorgaan, zullen we niet alleen maar meer en dikkere kabels boven of onder de grond moeten realiseren. We zullen ook meer transformatorhuisjes (middenspanningsruimten) nodig hebben. “Dat zijn er zo’n 50.000 tot 2030”, schat Agterberg in. Het bouwen van dit soort ruimten leidt op veel plekken tot discussies. Procedures kunnen daardoor lang duren. En we hebben hiervoor veel menskracht nodig. De vraag is dus of we dat op tijd kunnen halen. Het voorkomen van dergelijke omvangrijke ingrepen, zou behulpzaam zijn.

Nieuw energiesysteem: lokaal

Agterberg ziet dit als grootste kans om tot een ander energiesysteem te komen. “We moeten toe naar een systeem waarbij we zoveel mogelijk op wijkniveau en zon inzetten. Zo hoeven we zo min mogelijk aan het net te doen en kiezen we voor de goedkoopste energiebron.” Dat betekent concreet dat we wijken moeten bouwen en geen woningen. We moeten bovendien zoeken naar meer balans tussen opwek en gebruik van energie.

De eerste stap is om het energieverbruik zoveel mogelijk te verminderen. Dat betekent besparen en zuinig met energie omgaan. De tweede stap is om het verbruik zoveel mogelijk over de dag heen te spreiden. Dat betekent dus dat je je auto bij voorkeur laadt als de zon schijnt overdag en sowieso niet tijdens het elektrisch koken. Een derde stap is het uitbalanceren van het gebruik over een etmaal heen. Dat kan met batterijen of een andere manier van opslag op wijkniveau. Tot slot moet je zorgen voor meer balans verspreid over het jaar. In de zomer schijnt de zon immers meer dan in de winter. Dat kan door de zon om te zetten in warmte, die energie in de bodem op te slaan en in de winter te gebruiken.

Andere manier van denken

De theorie klinkt wellicht eenvoudig. Technisch is veel mogelijk. Maatschappelijk en juridisch zijn er nog wel wat haken en ogen. Energie zal niet meer onbeperkt beschikbaar zijn. Dat vraagt een andere manier van denken. Begin 2024 ontstond veel ophef toen het leek alsof toenmalig minister Jetten van EZK maatregelen ging nemen waarbij hij ‘in de meterkast’ bij mensen zou komen. Dat lijkt echter onvermijdelijk om tot een oplossing te komen. De vraag hierbij is wat aanvaardbaar is, want kan alleen met instemming van bewoners. Het betekent ook dat de opslag van energie een integraal onderdeel van het energiesysteem moet zijn. Dat is nu op sommige onderdelen nog lastig. Bij netbeheerders mag energieopslag op dit moment geen onderdeel van hun bedrijfsvoering zijn.

Financieel betekent het ook een verandering. De initiële investeringen zijn namelijk veel groter voor dat systeem dan nu het geval is. Woningbezitters schrikken daarvoor terug. “Daar staat echter tegenover dat de onderhoudskosten veel lager zijn”, aldus Agterberg. Dit is dus meer een financieringskwestie, omdat de totale kosten voor de levensduur van het systeem lager zullen zijn dan nu het geval is. Belangrijk is om de totale kosten van het systeem in het oog te blijven houden. Die manier van redeneren is anders dan nu gebeurt.

Aan de slag

Zowel Agterberg als Schotman roepen op om mee te doen met experimenten. Schotman geeft aan dat het consortium dat nu rondom de Balanswijk is opgebouwd op zoek is naar meer partijen om samen het slot van de woningbouw af te halen. Agterberg wil graag aan de slag met partijen die op een hele andere manier naar de energieopgave willen kijken. Agterberg sluit af: “Het is nog maar net begonnen, dus we moeten hard aan de slag. We moeten op een echt andere manier naar de energieconcepten van nieuwe woonwijken kijken. Nogmaals : we moeten wijken bouwen in plaats van woningen.”