Kunnen stationsgebieden gebiedsontwikkeling versnellen?

Stationslocaties zijn vaak ideale plekken voor aantrekkelijke woon- en werkgebieden. Ze liggen centraal en hebben verschillende vormen van vervoer binnen handbereik. Toch is verdichting en herontwikkeling bij stationslocaties vaak een complexe opgave. Leonoor Vesseur (NS Stations), Judith van Wijk (TwynstraGudde) en Jethro Michel en Jeroen van Lemmen (gemeente Woerden) vertellen tijdens het derde jaarcongres Stedelijke Transformatie dat dit soort knooppunten ook enorme kansen bieden.

Door de verstedelijking neemt de druk op steden toe. Er is een groeiende mobiliteitsbehoefte en de ruimte is schaars. Daardoor worden stationsgebieden steeds vaker gezien als kans voor gebiedsontwikkeling, voorbij hun doorvoerfunctie. Ze zijn een centraal punt in het stedelijke netwerk en oefenen een grote aantrekkingskracht uit op diverse mensen en voorzieningen, en daarmee op ontwikkelingen. Die dynamiek van stationsomgevingen zie je terug in verschillende ontwikkelingen, vertelt Leonoor Vesseur van NS Stations. “Denk aan het knooppunt Driebergen-Zeist, waar extra sporen zijn gekomen, en aan station Naarden-Bussum, waar sporen zijn weggehaald en de perrons zijn verbreed. En bij het Amstel Station wordt de stationshal gerenoveerd, komt er een busstation en een nieuwe fietsenstalling.”

Tijdens de sessie op het jaarcongres wordt dieper ingegaan op de ontwikkeling van de stationsomgeving in Woerden. Bij die ontwikkeling komen een monumentaal stationsgebouw, gratis parkeerplaatsen naast het station, een ingewikkelde infrastructuur en vele eigenaren samen.

Wat vindt de NS belangrijk?

Een eerste stap in het ontwikkelen van een stationsomgeving is het gesprek aangaan met partners, zo vertelt Judith van Wijk van TwynstraGudde. “Denk aan ProRail, NS en de provincie. Wat vinden zij belangrijk bij het ontwikkelen van de stationsomgeving?” Vesseur vertelt alvast welke punten belangrijk zijn voor de NS:

• De ontwikkeling moet logisch zijn voor reizigers; zij moeten zich makkelijk kunnen oriënteren.
• De (stations)voorzieningen moeten op orde zijn en rekening houden met eventuele monumenten.
• Het stationsgebied moet een levendige en veilige omgeving zijn.

“Zo kan een station in een gebiedsvisie ook een visitekaartje voor de stad en regio zijn en kan de identiteit van een gebied of stad versterkt worden”, vertelt Vesseur. “Met name het gebruik is voor ons leidend in de inrichting van een stationsgebied.”

Van omwonenden naar visie

Een tweede stap bij het ontwikkelen van een stationsomgeving is het spreken met omwonenden, de markt, ondernemers en andere belanghebbenden. Het opstellen van een stedenbouwkundige visie volgt daarna volgens Van Wijk. “Houd hierin rekening met de verbindingen.” Bij de stationsomgeving van Woerden ging dat bijvoorbeeld om de verbinding binnen de stad, tussen noord en zuid en tussen oost en west. “Bij het opstellen van de stedenbouwkundige visie moet je dus de huidige ‘infrastructurele spaghetti’ ontrafelen, zorgen voor een uitnodigend entree en rekening houden met de identiteit van het gebied”, aldus Van Wijk. Bij Woerden leidde dit stappenplan tot twee verschillende scenario’s voor het station: een groene of een blauwe poort, met ieder een eigen visualisatie.

Een belangrijke nabijgelegen ontwikkeling bij het station in Woerden is de transformatie van bedrijventerrein Middelland naar gemengd stedelijk woongebied. Vanwege het lage aandeel gemeentelijk grondeigendom hanteert de gemeente hier een organische aanpak. Met een spinnenwebdiagram beoordeelt de gemeente de kwaliteit van initiatieven en gebieden. Zo hoopt de gemeente ook een balans te vinden in de verschillende eisen om het realistisch te houden, vertellen Jethro Michel en Jeroen van Lemmen van gemeente Woerden. Voorbeelden van afwegingen in het spinnenwebdiagram hebben betrekking op onder meer openbaar vervoer, automobiliteit, circulair bouwen, klimaatadaptatie, energie, functiemix en een mix aan verschillende doelgroepen.

Denk in mogelijkheden

Die samenkomst van uiteenlopende mogelijkheden en verschillende belangen maken verdichting en transformatie in stationsgebieden complexer, maar niet onmogelijk. Al heb je bijvoorbeeld ook te maken met (grond)speculatie in het gebied of, zoals in Middelland het geval is, het lage aandeel gemeentelijk grondeigendom. De veelal centrale ligging van stationsomgevingen en de verscheidenheid aan vervoersmogelijkheden bieden juist talloze mogelijkheden en kansen voor gebiedsontwikkeling, zo wordt duidelijk tijdens de sessie. Het is dus belangrijk om een station niet slechts te zien als een overgangszone tussen trein als vervoersmiddel en stad als bestemming. Een station kan ook een bestemming op zich zijn en fungeren als een mooi entree tot de stad.