Een snelkookpan voor transformaties

“We moeten het niet klein en behapbaar maken dit keer, maar juist de complexiteit omarmen en maatschappelijke opgaven – en dus kansen – toevoegen. Maar hoe?” Voorzitter Jop Fackeldey zet de paneldiscussie op het tweede jaarcongres Stedelijke Transformatie meteen op scherp. Samen met Co Verdaas (praktijkhoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft), Marja Appelman (directeur Woningmarkt van het ministerie van BZK), Paul de Beer (wethouder Breda) en Desirée Uitzetter (voorzitter NEPROM en directeur gebiedsontwikkeling BPD) denkt hij hardop na over hoe we ruimtelijke opgaven kunnen ombuigen naar oplossingen.

“Eigenlijk moet je een beetje schizofreen optreden”, antwoordt Verdaas kordaat op de vraag van Fackeldey. “Je kunt de complexiteit niet negeren, maar je moet ook resultaat opleveren. Accepteer dus onzekerheid, maar durf ook knopen door te hakken en zaken te versimpelen. Het is niet het één of het ander.” Volgens Appelman wordt transformeren steeds complexer. “Het laaghangend fruit is nu wel zo’n beetje op. De gebieden die er nu nog zijn, brengen grotere uitdagingen met zich mee. Nog los van de grote opgaven zoals de energietransitie. Dat moeten we samen aangaan, met lef.” Ook de meerderheid in de zaal vindt dat extra opgaven toevoegen ook extra kansen biedt. “Ik ben blij dat deze ondernemers dat gaan doen”, reageert Appelman.

Olie en momentum

Wil je opgaven koppelen, dan heb je een goed kompas nodig, vindt De Beer. “Om nieuwe kansen en knelpunten op te sporen en inzichtelijk te maken. Dat kompas of raamwerk hebben we in transformatieprojecten echt nodig voor de richting. En je moet op een gegeven moment prioriteren. Anders blijf je opplussen en kom je nooit tot realisatie.” Uitzetter knikt instemmend bij het verhaal van de twee heren en voegt toe: “We moeten olie in de motor gooien en geen zand. Dus als we meer willen, moet het helpen en moeten we ermee verder kunnen. Momentum is ook belangrijk; als een plan eenmaal ligt, ga dan ook uitvoeren. We moeten echt doorpakken met de plannen die er nu zijn om aan de grote vraag te voldoen.” Aan die realisatiekant ziet Uitzetter, naast het blijven stapelen van ambities in de realisatiefase, nog behoorlijk wat andere knelpunten. “Capaciteit bij de bouw- en nutsbedrijven bijvoorbeeld. Maar ook procedures houden de boel op. En natuurlijk het gebrek aan vakmensen. Kortom, we moeten flink aan de bak met elkaar.”

Problemen verdampen door samenwerken

De panelleden delen een aantal voorbeelden van succesvolle transformatieprojecten die de complexiteit in een gebied hebben omgebogen tot kansen. Projecten als Waalfront in Nijmegen of het Slachthuishof in Haarlem laten zien dat belangrijke regionale voorzieningen bewaard kunnen blijven. Zodat je aansluiting vindt op wat de omgeving vraagt. Breda had het lef om weer zaken toe te voegen aan het gebied die eerder waren weggehaald. “Het weghalen van het water voor een ondergrondse parkeergarage wordt dertig jaar later als stedenbouwkundige fout gezien”, vertelt De Beer. “Tijdens de bouw vonden ze het water juist een verrijking.” In Amsterdam Sloterdijk is samengewerkt met Rijkswaterstaat om de Rijksweg die door het gebied liep aan te passen. “Zo is meer ruimte gemaakt voor wonen, wandelen en groen”, vertelt Appelman van BZK.

De sleutel voor deze succesvolle projecten is volgens De Beer het gezamenlijk programmeren. “Je moet als één overheid optreden en samen kijken wat nodig is. Een overstijgende blik hanteren, en niet alleen kijken op planniveau.” “Het samenspel tussen alle partijen is cruciaal voor het realiseren van transformatieprojecten. Dat is lastig, maar we moeten het wel proberen”, vult Appelman aan. Verdaas geeft alvast een eerste tip voor een vruchtbare samenwerking: “Het helpt als je met elkaar hetzelfde verhaal gaat schrijven. Want als je een gedeeld beeld hebt van de kansen en waar je naartoe wilt, dan verdampen ook de problemen sneller.”

Halen en brengen

Nadat de panelleden enkele vragen uit het publiek hebben beantwoord, vraagt Fackeldey zijn gasten om de aanwezigen nog iets mee te geven. Verdaas trapt af: “Geniet van het feestje met mooie voorbeelden vandaag. En wees een beetje trots. Ons land ligt er behoorlijk fatsoenlijk bij en dat gaan we zo houden.” Appelman wil er alles aan doen om zoveel mogelijk als één overheid op te treden en hoopt dat anderen haar voorbeeld volgen. “We kijken daarbij ook naar wet- en regelgeving en financiering, zoals de Transformatiefaciliteit. Binnenstedelijke transformaties zijn ingewikkelde puzzels en ze worden ingewikkelder naarmate we meer opgaven stapelen. Gelukkig biedt het programma Stedelijke Transformatie de mogelijkheid om zoveel mogelijk kennis te delen. Maak daar gebruik van en maak afspraakjes om ervaringen uit te wisselen.”

Uitzetter benadrukt de meerwaarde van marktpartijen. “We brengen kennis en ervaringen en bieden ons zakelijk oog om zaken scherp te krijgen. Over hoe je zaken kunt oplossen en hoe je tempo kunt maken. Bovendien we willen ook onze langetermijncommitment nog meer laten zien.” De Beer roept tot slot op om niet alleen vandaag stil te staan bij de samenwerking en dilemma’s. “Blijf jezelf uitdagen; je moet steeds weer een stukje blijven leggen in de complexe puzzel voor gevorderden die stedelijke transformatie heet.”

De hele paneldiscussie is in dit filmpje terug te zien.