Werken aan de inclusieve stad: hoe dan?

We moeten niet alleen woningen bouwen in Nederland; we moeten ook werken aan de inclusieve stad en oog hebben voor thema’s als gentrificatie, segregatie en het middensegment. Edwin Buitelaar (Planbureau voor de Leefomgeving en Universiteit van Utrecht), Monique Tetteroo (Bouwinvest) en Mirjam Fokkema (Platform31) vertellen hoe je kunt kijken naar en werken aan de inclusieve stad.

“Wat is een inclusieve stad?”, met deze vraag werd de sessie over de inclusieve stad tijdens het derde jaarcongres Stedelijke Transformatie geopend. Al snel werd duidelijk dat over de inclusieve stad allerlei verschillende ideeën bestaan. Sommige deelnemers associëren het begrip met het toegankelijk maken van de openbare ruimte voor mensen met een lichamelijke beperking. Anderen legden eerder een link met de betaalbaarheid van woningen of het includeren van nieuwe Nederlanders in onze samenleving. Ook het ruimtelijk schaalniveau speelt mee: als we vinden dat de stad van iedereen moet zijn, betekent dat nog niet automatisch dat de buurt of de wijk ook van iedereen is.

De rechtvaardige stad

Wat maakt een stad inclusief? Om antwoord te geven op die vraag, stelt Edwin Buitelaar een tegenvraag: “Wat maakt een stad rechtvaardig?” Om dat vraagstuk te benaderen, introduceert hij vier verschillende stadsperspectieven:

1. De maximeerstad
   Een utilitaristisch perspectief waarin het draait om de optelsom van het individuele geluk. De meest rechtvaardige oplossing is de oplossing die de grootste hoeveelheid totaal geluk met zich meebrengt. De maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is volgens Buitelaar een uitvloeisel van dit perspectief.
2. De egale stad
   Hoe meer gelijkheid tussen mensen en stedelijke ontwikkelingen en stedelijk beleid je kunt creëren, hoe rechtvaardiger de uitkomst. Het verminderen van economische ongelijkheid en het tegengaan van segregatie passen binnen dit perspectief.
3. De toegankelijke stad
   Een rechtvaardige stad is een stad waarin iedereen in voldoende mate wordt voorzien in spatial primary goods, zoals het aanbieden van voldoende betaalbare woonruimte. Dit perspectief komt voort uit het sufficiëntarisme. Volgens Buitelaar gaat het hier niet om ‘iedereen gelijk’, maar ‘iedereen genoeg’.
4. De vrije stad
   Rechtvaardigheid is hier afhankelijk van in welke mate ontwikkelingen passen binnen een normatief raamwerk dat past binnen de stroming van het liberalisme. De focus ligt dus niet op de uitkomsten van die processen. Ook past hier geen correctie op die uitkomsten.

Buitelaar verkiest geen enkel perspectief boven het andere en benadrukt vooral dat we ons moeten realiseren dat de perspectieven op een gespannen voet met elkaar kunnen staan. Tijdens de groepsdiscussie besluiten deelnemers dat oplossingen om een stad rechtvaardig(er) te maken niet altijd op het schaalniveau van de stad als geheel liggen. Toch heeft het vraagstuk van de rechtvaardige stad wel betrekking op de volledige stad. Ook wordt er geconcludeerd dat je je bewust moet zijn van welk perspectieven je eigenlijk nastreeft.

Investeren in middenhuur

Monique Tetteroo is acquisiteur voor het Healthcare Fund van Bouwinvest en komt met een meer praktisch perspectief op de inclusieve stad. Volgens haar hecht Bouwinvest waarde aan het creëren van leefbare, betaalbare en inclusieve steden. Bij het investeren in vastgoed is er bijzondere aandacht voor het streven naar waardevastheid en rendement.

Een focus op middenhuursegment is volgens Tetteroo belangrijk. Investeren in middenhuur zorgt over het algemeen voor een gunstige balans tussen risico en zekerheid en levert zowel maatschappelijk als financieel rendement op. Een uitdaging blijft daarbij wel om middenhuur financieel haalbaar te maken. Stijgende grond- en bouwkosten, overheidsregulering, bouwkwaliteitseisen en duurzaamheidskwesties dragen ertoe bij dat het creëren van die haalbaarheid een complexe opgave kan zijn. Volgens Tetteroo kan het om deze redenen soms moeilijk zijn om concrete projecten te vinden voor het doen van investeringen.

Een kwestie van perspectief

Bouwinvest vliegt het antwoord op de rechtvaardigheidsvraag van Buitelaar in belangrijke mate aan vanuit het oogpunt van betaalbaarheid, zonder daarbij één enkel rechtvaardigheidsperspectief toe te passen. Eén van de manieren waarop Bouwinvest volgens Tetteroo inzet op betaalbaarheid, is door het maken van afspraken met gemeenten over maximale aanvangshuren en jaarlijkse huurstijgingen. Dat is bijvoorbeeld gebeurd bij Summertime in Amsterdam en het Bethelpark in Delft. Zou Bouwinvest dan ook in middenhuur in bijvoorbeeld de Haagse Schilderswijk om segregatie tegen te gaan? “Het antwoord op die vraag is afhankelijk van de grootte van het risico dat verbonden is aan die investering”, beantwoordt Tetteroo de vraag vanuit de zaal. “In ons investeringsgedrag zoeken we de balans tussen de opbrengst en het risico van het investeren van pensioengeld. Vermoedelijk zijn corporaties beter toegerust voor investeringen op dit type locaties.”

Aan het einde van de sessie is er nog geen algemene overeenstemming over de precieze inhoud van het begrip inclusiviteit. Het gaat er vooral om dat je zelf nagaat wat een inclusieve stad voor jou inhoudt. Wat betekent inclusiviteit en rechtvaardigheid voor jouw organisatie? Beide sprekers vinden het ook belangrijk dat er gereflecteerd op wat deze begrippen betekenen in concrete cases. Dat een bepaald perspectief in een individuele casus van toepassing is, is geen vanzelfsprekendheid, maar het resultaat van afwegingen die door (individuen binnen) organisaties worden gemaakt. En dat maakt de inclusieve stad dus telkens opnieuw maakbaar.