“Ontwikkel vanuit verlangen, dan kom je tot écht mooie plannen”

“Om écht iets moois te maken voor de stad, hebben we dezelfde mindset nodig.” Met deze boodschap opent dagvoorzitter Jop Fackeldey op 13 februari 2020 het derde jaarcongres Stedelijke Transformatie in de voormalige Prodentfabriek in Amersfoort. Zo’n 530 ontwikkelaars, bouwers, overheden, corporaties, kennisinstellingen en adviesbureaus uit het hele land kwamen in dit nieuwe stuk stad bij elkaar. Op zoek naar ervaringen en lessen, en om heel veel inspiratie op te doen.

“Markt en overheid hebben elkaar hard nodig om tot resultaten te komen”, zo begint gastheer en gedeputeerde Rob van Muilekom zijn welkomstwoord namens de provincie Utrecht als medeorganisator van het jaarcongres. Precies daarom heeft de provincie Utrecht samen met 123 partijen de Actie Agenda Woningbouw opgesteld om de woningbouw flink te stimuleren en om opgaven als klimaatadaptatie, inclusief bouwen en nieuwe mobiliteit te koppelen. Daarvoor is volgens Van Muilekom geloof in nieuwe concepten én lef om te investeren nodig. Een goed voorbeeld is het Stadsmakersfonds, een partnership tussen provincie Utrecht en Triodosbank dat voorziet in startkapitaal voor initiatieven van onderaf. “We hebben álle partijen nodig om onrendabele toppen te overbruggen, dus ook het Rijk.”

Fysiek en sociaal

Astrid Janssen, wethouder ruimtelijke ordening in Amersfoort, vertelt trots over De Nieuwe Stad, de locatie van de dag. In dit industrieel erfgoed werd 8 jaar geleden nog Zendium geproduceerd, nu is het een nieuw levendig stuk stad langs het spoor en rivier de Eem. “De lat ligt hoog”, vervolgt Janssen. “Amersfoort bouwt 1.000 woningen per jaar, in hoge dichtheid, waarvan meer dan de helft in het betaalbare segment. Energiezuinig, klimaatadaptief en met een lage parkeernorm in combinatie met alternatieve mobiliteitsvormen maken we wijken die toekomstbestendig zijn. Dat gaat over veel meer dan de fysieke opgave alleen. Daarom is ook de zachte kant belangrijk, net als het verbinden van oud en nieuw en hoe je met elkaar van onderaf een wijk inclusief maakt.”

Koesteren en versterken

Gebiedsontwikkelaar Geurt van Randeraat van SITE neemt de zaal mee naar het Amsterdam van 2050. Amsterdam wil een ongedeelde stad zijn en tempo en volume in woningbouw. Dat geldt ook voor het Hamerkwartier in Noord waar Van Randeraat bij betrokken is. In dit industriegebied, ingeklemd tussen IJ en oude volkswijken, komen 7.000 woningen. “Het begin van de verandering is al zichtbaar, met een brouwerij en instagrammuseum. Maar ook de spanning rondom het gebied neemt toe, nu omwonenden zich verzetten tegen gentrificatie.” Van Randeraat pleit daarom ervoor te praten en te kijken hoe ook andere buurten meeprofiteren van de transformatie van een wijk. “Voor het Hamerkwartier is dat gelukt. De openbare ruimte in deze volksbuurten is meegenomen in de exploitatie en het plan. En gemeente en corporaties hebben aan de voorkant afspraken gemaakt met ontwikkelaars over betaalbare woningen, zodat bewoners uit de oude wijken kunnen doorstromen.”

Verlangen en schoonheid

Van Randeraat ziet echter meer uitdagingen. Binnenstedelijke transformaties zijn ingewikkelde businesscases met veel onzekerheden. “Wie neemt dan de regie? Hoe verbind je de opgaven? En wie investeert bijvoorbeeld in de publieke ruimte?” De deskundigheid en opleiding van nieuwkomers zijn dan cruciaal om projecten van de grond te krijgen. Dat geldt ook voor een visie aan de voorkant. “Door te ontwikkelen vanuit een verlangen, kom je tot echt mooie plannen”, besluit Van Randeraat.

Maatwerk en mensenwerk

Dat ontwikkelen mensenwerk is, is ook de boodschap van conceptontwikkelaar Anja Winters van Winters & ©. Zij bepleit meer aandacht voor de zachte kant van het vak en een goede samenwerking. “Transformeren is een complex en langdurig proces, waarin je met verschillende partijen optrekt. Hoe hou je dan focus al die jaren?” Winters introduceert hiervoor het begrip humanticipation. Bewust zijn van je eigen perspectief en weten wat het belang van de ander is, en wat de ander nodig heeft. Dus: luisteren, waarnemen, vertellen en doorvragen, in plaats van horen, kijken, praten en denken. Zoek elkaar op als markt en overheid en drink eens informeel een drankje, is haar devies. “Zo leer je elkaar beter kennen.”

Versnellen van locaties

Wouter Schilperoort van het ministerie van Binnenlandse Zaken sluit de plenaire opening af. “De situatie op de woningmarkt is nu zo dringend, dat het Rijk is ingestapt”, verklaart hij de woningbouwimpuls van 1 miljard. Daarnaast helpt het Rijk met de Nationale woonagenda, woondeals, de Crisis- en herstelwet (Chw), expertise en kennisdeling via het programma Stedelijke Transformatie en voorfinanciering bij de start. De vraag is nu hoe die 1 miljard het meest effectief kan worden ingezet. Daarvoor is een beoordelingskader en regeling in de maak, vertelt Schilperoort. Belangrijkste criteria zijn: minimaal 500 woningen, waarvan de helft of meer in het sociale of middensegment. Vanaf Q2 kunnen partijen die interesse hebben een aanvraag indienen. Na de zomer (Q3) gaat een toetsingscommissie van marktpartijen en overheid beoordelen en toekennen. Schilperoort sluit af met de uitnodiging om ideeën nu al te toetsen bij het ministerie. “We denken graag mee over de businesscase en kansen.”