Meer woningen: maak het voor elkaar

1. Binnenstadstransformatie (excursie)
Raymond Schuurman (gemeente Deventer) en Peter Brouwer (binnenstadsmanager van de gemeente Deventer vanuit Stichting Deventer Binnenstadsmanagement)
De binnenstad van Deventer transformeert van place to buy naar place to be. Dat is op tal van plekken in de binnenstad te zien, zowel in de openbare ruimte als in de gebouwde omgeving, waar men inzet op verblijfswaarde. Aan de rand van de binnenstad worden kantoorlocaties uitgebreid met woningen. En in een deel van de binnenstad is een ‘wonen boven winkels-transformatie’ gaande. Na een korte presentatie van de Deventer opgaven en uitdagingen bekijken we, wandelend door de binnenstad, deze nieuwe plekken van waarde.

2. Unieke publiek-private samenwerking Stadshavens Groningen
Robert Leverman (gemeente Groningen) en Pier Reitsma (BPD)
Het bedrijven- en industrieterrein langs het Eemskanaal in de stad Groningen transformeert de komende jaren tot een eigenzinnige stadswijk aan het water: Stadshavens. In deze groene, stedelijke wijk komen in totaal 3.300 woningen, 33.000 m² commerciële en maatschappelijke bedrijfsruimte en een Havenpark. In deze sessie bespreken we de bijzondere publiek-private samenwerking tussen de zes betrokken partijen: drie ontwikkelaars, twee corporaties en de gemeente Groningen. Uniek hierin is de aanpak van het grondbeleid, waarbij de grondexploitatie is losgekoppeld van de vastgoedexploitatie. Wat zijn hiervan de voordelen en tegen welke obstakels lopen de partijen aan?

3. Gezond verdichten
Mariëlle Beenackers (ErasmusMC), Marianne Lefever (PosadxMaxwan) en Annemarie Ruijsbroek (RIVM)
We bouwen binnenstedelijk steeds meer woningen. Deze verdichting kan negatieve effecten hebben op de gezondheid van mensen. Tijdens deze sessie gaan we in gesprek over het laatste onderzoek over de relatie tussen verdichting en gezondheid. We verkennen aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe groenblauwe netwerken mogelijk een sleutelrol spelen om gezond verdichten mogelijk te maken. En we bespreken gezamenlijk dilemma’s rondom gezondheid bij gebiedsontwikkeling. Wie is aan zet om gezonde verdichting mogelijk te maken? Wat kun je doen om negatieve gezondheidseffecten tegen te gaan? Is zwaarder verdichten mogelijk wanneer we aan bepaalde randvoorwaarden voldoen?

4. Woonzorginvesteringen Overijssel
Joziene van de Linde (De Meeuw Vastgoed)
Bouwen van voldoende en betaalbare ouderen/zorgwoningen is een belangrijk onderdeel van de aanpak van de woningcrisis. Naast de behoefte aan ouderenwoningen is er onzekerheid over de lengte van de vergrijzingsgolf en over de betaalbaarheid van de zorg op de langere termijn. Om deze onderwerpen het hoofd te bieden, stellen wij voor meer flexibiliteit in gebouwen te realiseren en daarbij in te zetten op flexibele financieringsvormen. In onze workshop laten we voorbeelden zien van flexibele bouwvormen en flexibele businesscases. En willen we onderzoeken of we met deze aanpak gericht op flexgoed in plaats van vastgoed de behoefte van aanbieders in de zorg kunnen faciliteren.

5. Participatie als handelingsstrategie
Feie Herkes (KokxDeVoogd)
Participatie bij gebiedstransformatie kan ingezet worden als handelingsstrategie om bij complexe opgaven tot goede (betere) besluiten over het gebruik van de ruimte te komen. Met de inzet van verschillende participatiestrategieën in verschillende fasen van het proces kun je zowel inwoners als private partijen beter in staat stellen een bijdrage te leveren aan het besluit. Dit vraagt om een goede afstemming tussen de formele participatie en het interactieve proces. We gaan aan de hand van een casus aan de slag met de verschillende participatiemomenten en instrumenten in het transformatieproces.

6. Gemengd wonen: it’s in the mix!
Mireille Knape (BPD) en Jeroen van der Velden (Platform31)
Gemengde wijken zijn terug op de agenda. Ook in transformatiegebieden is het mengen van woonvormen voor verschillende doelgroepen een belangrijke voorwaarden voor het creëren van een inclusieve wijk, waarin iedereen een plek kan vinden. Wat verstaan we eigenlijk onder gemengde wijken en wat verwachten we ervan voor de toekomst van bewoners, wijk en stad? Wat is er nodig om van ‘mengen’ een succes te maken en hoe past dat in een binnenstedelijke gebiedsontwikkeling? In deze sessie gaan we na een beknopt intro over gemengde wijken, aan de hand van de gebiedstransformatie De Caai in Eindhoven met elkaar in gesprek over deze vragen.

7. Regionale samenwerking voor woningbouw
Joop Nijenhuis (gemeente Hengelo)
Almelo, Hengelo en Enschede hebben samen met de provincie Overijssel de handen ineengeslagen om hun groeiambitie integraal en op elkaar afgestemd vorm te geven. Samen hebben de drie steden de ambitie om de groene technologische topregio Twente economisch te versterken en extra ruimte te bieden, in te zetten op steviger verbindingen onderling en met Zwolle, Randstad en Duitsland en de kracht van het landschap – met water en bodem sturend als principe – beter te benutten. Tot 2050 willen zij groeien met zo’n 100.000 inwoners en daarvoor zo’n 60.000 woningen toevoegen. Hoe hebben deze drie Twentse steden en Overijssel dit gedaan en wat brengt het hen? En hoe verbinden zij zich met de andere gemeenten en partners? Dat vertellen we graag.

8. Placemaking bij gebiedsontwikkelingen: heilige graal of hoofdpijndossier?
Gabrielle Muris (Erfgoed Werkspoor Utrecht BV) en Jeroen Mens (Platform31 / TU Delft)
Het (her)ontwikkelen van een matig functionerend of onaantrekkelijk gebied is vaak geen vanzelfsprekendheid. Placemaking kan dan een belangrijke rol spelen. Nieuwe, tijdelijke activiteiten trekken andere doelgroepen aan en kunnen positief bijdragen aan de levendigheid, bekendheid en identiteit van een gebied. Placemaking brengt zo de herontwikkeling tot aantrekkelijke woon- en/of werkgebieden dichterbij. Wie spelen hierin een rol? Welke belangen spelen er? Hoe verhoudt top-down sturing zich tot bottom-up activiteiten? En wat maakt placemaking zo’n beladen begrip? Tijdens deze sessie gaan we op deze vragen in aan de hand van recent onderzoek naar bottom-up gebiedsontwikkelingen en de concrete herontwikkeling van o.a. het Werkspoorkwartier in Utrecht.
N.B. Deze sessie vindt plaats op een externe locatie op 10 minuten loopafstand van de Gasfabriek.

9. Grootschalige gebiedstransformatie Kampen
Hanna de Weerd, Kees Jansen en Patrick Gering (gemeente Kampen)
In Kampen verrijzen in de grootschalige gebiedstransformatie Reevedelta circa 3600 woningen. Het is een belangrijk sleutelproject in Overijssel, waarin unieke woonmilieus zijn voorzien. Kampen bouwt hier een nieuw dorp Reeve en bouwt verder aan de wijken rondom station Kampen-Zuid. In deze sessie laten we zien hoe in deze ontwikkeling naast woningbouw ook opgaven als klimaatadaptatie, mobiliteitstransitie (opschalen van het station tot regionale mobiliteitshub) en natuur- en landschapsontwikkeling worden meegenomen. Ook zoomen we in op de publiek-private samenwerking die de basis vormt van deze ontwikkeling.

10. Toekomstbestendig bouwen
Martin Huiskes (LKSVDD Architecten), Twan Rovers (Hogeschool Saxion), Anne Bos (Building Balance), Ulla Britt Kraemer (provincie Overijssel), Nico de Boer (provincie Overijssel) en Gertjan de Werk (Citydeal Circulair en conceptueel bouwen)
Wil je weten hoe je toekomstbestendig kunt bouwen en hoe we je hier in Overijssel op verschillende schaalniveaus, van Europees tot lokaal, in ondersteunen? Meld je dan aan voor deze sessie waarin we informatie en goede voorbeelden delen over toekomstbestendig bouwen: zoals circulair en biobased, klimaatadaptief en natuur-inclusief bouwen. Ook geven we je concrete handvatten om hier zelf direct mee aan de slag te gaan met behulp van tools en experts.

11. Gebouwtransformaties als aanjagers voor de woningbouwproductie
Vincent van Dam en Anne Kin (ministerie van BZK), Erwin Heurkens en Hilde Remøy (TU Delft)
Transformaties leveren een grote bijdrage aan het inlopen van het tekort aan woningen, zowel voor tijdelijk als permanent gebruik. De transformatie van leegstaande gebouwen kan ook bijdragen aan de vitaliteit van steden en dorpen en aan de doelstellingen op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Met het Nationaal Transformatieplan heeft het Rijk als doel gesteld om jaarlijks 15.000 woningen aan de woningvoorraad toe te voegen door gebouwen te transformeren. Ook biedt het plan handvatten om deze ambitie te halen. En in de Versnellingsagenda Transformatie is een actieplan uitgewerkt om de aankomende twee jaar een flinke stap te maken om te komen van de gemiddeld 10.000 transformaties per jaar naar de gewenste 15.000. Tegelijkertijd verscheen het boek Transformatie naar Woningen met daarin tal van onderwerpen om het aantal woningen uit transformatie te verhogen. In deze sessie gaan we met elkaar in gesprek over de handvatten en onderwerpen die hiervoor relevant zijn en over hoe we kennis en expertise beter toegankelijk maken.

12. Mengen wonen en werken in Deventer (excursie)
Cees-Jan Pen (lector de Ondernemende regio Fontys Hogeschool, commissielid Rli, publicist), Raymond Schuurman (gebiedscoördinator binnenstad gemeente Deventer) en Maarten Hanekamp (stedenbouwkundige gemeente Deventer)
Met de transformatie van bedrijventerreinen tot woonwijken kan de woon-werkbalans in steden uit evenwicht te raken. Voor een stad als geheel zijn zowel voldoende woningen als voldoende werkgelegenheid een voorwaarde. Naast ruimte voor wonen leeft ook de vraag naar ruimte voor werken weer. Hoe krijgen we die weer op de agenda? Hoe zorg je voor die evenwichtige woon-werkbalans? Daarvoor is het van belang de vraag van bedrijven en de grote duurzame potentie van bedrijventerreinen onderkennen. In Deventer houdt men bij de herontwikkeling van bedrijventerrein nadrukkelijk rekening met het toekomstig economisch profiel van de stad en de maatschappelijke opgaven van de stad. Na korte inleidingen over het belang van de werken in de stad en hoe Deventer dat invult, wandelen we door het Havengebied in Deventer, een locatie waar menging van wonen en werken hoog in het vaandel staat.
N.B. Deze sessie vindt plaats op een externe locatie op 10 minuten loopafstand van de Gasfabriek.

13. Deelmobiliteit en gebiedsontwikkeling
Mark Verbeet (programma Natuurlijk!Deelmobiliteit), Maarten Markus (AM Gebiedsontwikkeling), Finn van Leeuwen (gemeente Utrecht) en Stijn Boogerd (BPD)
Steeds meer stadsmakers en mobiliteitsexperts bepleiten een autoluwe stad. Daardoor ontstaat ruimte voor recreatie, natuur in de stad en de broodnodige woningen. Idealiter komen in een gebiedsontwikkelingsproces de stedenbouwkundige en volkshuisvestelijke opgaven samen met de mobiliteitstransitie. Het aanbieden van deelauto’s, – scooters en – (bak)fietsen voorziet in de mobiliteitsbehoefte van de bewoners. Dit vraagt om actie en investeringen, bijvoorbeeld in (deel)mobiliteitshubs. In het nationaal programma Natuurlijk!Deelmobiliteit (N!D) werken Rijk en veertig decentrale partners samen om het gebruik en aanbod van deelmobiliteit in Nederland te bevorderen. In deze sessie bespreken een gemeente, een woningbouwcorporatie, een ontwikkelaar en een vertegenwoordiger van N!D hoe deelmobiliteit een plek krijgt in een gebiedsontwikkeling.

14. Wonen en zorg voor ouderen: van bod naar plot
Heleen Stigter (Aanjaagteam Wonen Welzijn Zorg voor Ouderen), Sander Oosterhuis (gemeente Zwolle) en Susan van Klaveren (Platform31)
Met de ondertekening van de regionale woonzorgvisie West-Overijssel op 20 maart jl. is een belangrijke stap gezet naar meer woonvormen voor senioren in de provincie. Maar in papier kun je niet wonen. Hoe zorgen we er met elkaar voor dat de gewenste woningen er ook daadwerkelijk komen? Tijdens deze sessie daagt gespreksleider Susan van Klaveren de sprekers uit te reflecteren op de totstandkoming van de gemaakte afspraken. Ook blikken zij vooruit: hoe kom je van bod tot plot? Onderwerpen die daarbij naar voren komen zijn: vaststellen van passende locaties, belang van woonvariatie, (publiek-private) samenwerking en de participatie van senioren zelf. Ook passeren verschillende voorbeelden van geclusterd / zorggeschikt wonen de revue.

15. Parallel schakelen van planprocessen
Evelyn Rademaker (Fakton) en Annius Hoornstra (The Positive Lab)
De doorlooptijd van planontwikkeling van zes tot tien jaar verkorten naar twee jaar, met tot 50 procent minder capaciteit. Wie wil dat nu niet? En waarom doen we dit niet al lang? Het ministerie van BZK heeft Fakton gevraagd vier projecten en drie NOVEX-gebieden te begeleiden bij het pionieren hiermee. Hun eerste ervaringen zijn bekend en ze hebben hun aanpak ermee verrijkt. Tijdens deze sessie zoomen we in op de eerste lessen. Kortgezegd: het begint bij het willen, ervoor gaan en een planning maken. Regels of procedures blijken niet in de weg te zitten.

16. Samenwerken bij versnelling woningbouw; van wantrouwen naar vertrouwen
Thijs Delisse, Silke Perquin en Maarten van Oosterom (VINU) en Evert van Kooten (Hegeman Bouwgroep, Platform Wonen Deventer) en Karin Hommels (procesbegeleider Platform Wonen Deventer)
Om aan de enorme woningbouwopgave van Nederland te voldoen is een goede samenwerking tussen overheden, ontwikkelaars, woningbouwcorporaties, investeerders en bouwers cruciaal. Deze spelers zijn bij binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen voor langere tijd aan elkaar gebonden en van elkaar afhankelijk. Hoe kunnen we het onderlinge vertrouwen tussen de partijen vergroten? In deze sessie lichten we enkele goede voorbeelden uit. In het ‘Platform Wonen Deventer’ geven de woonpartners elkaar inzicht in hun cijfers en procedures. Ook bij de ontwikkeling van het Koningin Julianaplein in Den Haag, waar 400 woningen worden toegevoegd in de stad, passen de partners het ‘boeken-open-principe’ toe. En bij het masterplan van het nieuwe winkelcentrum Utrecht Overvecht wordt intensief samengewerkt door eigenaren, gemeente, bewoners en ondernemers.

17. Conceptueel bouwen
Lajos Walbeek (Netwerk Conceptueel Bouwen) en Henk Havinga (Koopmans Bouwgroep)
Binnenstedelijke gebiedstransformaties kennen verschillende uitdagingen. Bij complexe inpassingen moet de overlast beperkt blijven en is er vaak weinig ruimte om een bouwplaats in te richten. Conceptueel bouwen kan in zulke gevallen een oplossing zijn. Het biedt kansen om betaalbaar, duurzaam en flexibel te bouwen. In deze sessie gaan we in op de vraag welke mogelijkheden en kansen conceptuele woningbouw biedt in stedelijke gebiedstransformaties. Hoe kan het werken met herhaalbare, integrale en flexibele bouwoplossingen bijdragen aan betaalbare, duurzame woningbouw? Het Netwerk Conceptueel Bouwen staat stil bij de betekenis van Conceptueel Bouwen. Ook kijken we naar conceptuele gebiedsontwikkeling, nieuwbouw- en renovatieconcepten.

18. De sleutelrol van woningcorporaties in stedelijke transformaties
Martijn Rink (Vechtdal Wonen) en Jaap Huibers (Rentree)
De transformatie van stedelijk gebied omvat nagenoeg altijd een woningbouwopgave. Daarbij spelen woningcorporaties een belangrijke rol. Immers, van de nieuw te bouwen woningen ligt ongeveer 30 procent bij de woningcorporaties. Boven op deze kwantitatieve opgave is er ook een kwalitatieve opgave; zo wordt 50 procent van de nieuwbouwwoningen voor senioren (geclusterd en zorggeschikt) gebouwd door de woningcorporaties. En er ligt een gigantische opgave in het verduurzamen van het bestaande corporatiebezit. Corporaties kunnen dit niet alleen: dit vraagt om een goede samenwerking, innovaties in de bouw en het slim verbinden van opgaven en gelden. Alleen zo kunnen we voldoende passende woningen toevoegen en toekomstbestendige gebieden ontwikkelen. Twee Overijsselse woningcorporaties delen op interactieve wijze hun expertise, inzichten en vragen met je.

19. Hoe kunnen we blijven bouwen ondanks netcongestie?
Pallas Agterberg (Alliander), Margreet Schotman (gemeente Almere) en Arjen Zuijderduijn (NP RES)
Hoe kunnen we de woningbouw ondanks de drukte op het elektriciteitsnet toch versnellen? Alliander introduceerde het consortium "De BalansWijk” als antwoord hierop. Samen met partijen in de bouw- en vastgoedsector willen zij onderzoeken hoe een woonwijk eruitziet zonder het elektriciteitsnet te hoeven uitbreiden. Zodat we, ondanks netcongestie, toch kunnen blijven bouwen. De uiteindelijke ambitie is om deze woonwijk ook daadwerkelijk te bouwen. Tijdens deze sessie gaan partijen uit het consortium elk vanuit hun eigen perspectief in op deze problematiek en op wat iedereen nodig heeft van elkaar. Ook gaan ze met deelnemers in de zaal in gesprek over de dilemma’s.

20. Cultuur als drager voor gebiedsontwikkeling
Arno Boon (BOEi) en Marco Odding (gemeente Almelo)
Cultureel erfgoed biedt verschillende kansen binnen gebiedsontwikkelingen. Het draagt bij aan levendige, betekenisvolle plekken, jaagt gebiedsontwikkeling aan en waarborgt het behoud van historische gebouwen. Maar vaak gaat dat gepaard met flinke uitdagingen. In deze sessie deelt BOEi de ervaringen met het herbestemmen en transformeren van erfgoed. Daarnaast komt een aantal sprekende voorbeelden, onder andere uit de provincie Overijssel aan bod. Wat betekenen deze projecten binnen bredere gebiedsontwikkelingen? Welke waarde hebben ze? Welke obstakels moesten er overwonnen worden? En hoe ziet de businesscase eruit?

21. Onrendabele toppen
Wietse Douwes (provincie Overijssel), Damo Holt en Steven Hamming (Rebel)
Veel gebiedsontwikkelingen hebben te maken met onrendabele toppen. Rebel onderzocht voor de provincie Overijssel waar de oorzaken zitten. Aan de hand van concrete voorbeelden gaan we daar tijdens deze sessie dieper op in. Ook bespreken we aan welke knoppen je kunt draaien om tot oplossingen te komen. We gaan in op de verschillen tussen grootschalige en kleinschalige gebiedsontwikkelingen en besteden specifiek aandacht aan het realiseren van voldoende betaalbare woningen. Ook besteden we aandacht aan de rol van overheid, corporaties en marktpartijen om gezamenlijk tot een sluitende businesscase te komen.

22. Transformatie van dorpen en kleine kernen
Aafke Kuiper (gemeente Olst-Wijhe) en Henri Wessels (gemeente Rijssen-Holten)
Stedelijke transformatie gaat ook over dorpen en kleine kernen. Juist in deze gebieden, waar leefbaarheid en toekomstbestendigheid extra onder druk staan, kan één transformatieplan een vliegwiel zijn voor meerdere ontwikkelingen. Gemeente Olst-Wijhe deelt haar ervaring met het begeleiden van de ontwikkeling van de natuur-inclusieve woonwijk Olstergaard, van de start tot realisatie. Hier bouwen 74 kopers aan hun circulaire droomhuis: zelfstandig of collectief en van tiny house tot duurzame villa. Daarnaast bouwde de woningbouwcorporatie hier houten woningen, samen met Tala en zijn er binnen een jaar 76 flexwoningen gerealiseerd. Vervolgens vertelt de gemeente Rijssen-Holten hoe zij het voormalig Enkco-terrein getransformeerd hebben naar een groene, prakachtige woonomgeving. Met dank aan de Sallandse Heuvelrug. Dit onder de noemer: ‘Weg met verouderde bedrijventerreinen in dorpskernen, leve het groen in de woonwijk!’

23. Concurrerende ruimteclaims en afwegingskaders bij prioriteren woningbouw
Wouter Jan Verheul (TU Delft / Arcadis) en Wouter van Oel (Arcadis)
In veel gemeenten lopen ontwikkelingen vast door een lastige business case en een stapeling van beleidseisen en beleidswensen. Daardoor raken woningbouwopgaven in een impasse. Bovendien is de ruimte schaars en is het belangrijk tegemoet te komen aan op zichzelf begrijpelijke ruimteclaims voor wonen, werken, recreëren, energietransitie en zo meer. Beleidsafdelingen vinden het lastig keuzes te maken, zeker in een context waarin een gemeenteraad veel wil, tegelijkertijd, of juist voortdurend van voorkeur verandert. Hoe ga je om met deze impasses? Hoe ontwikkel je strategische afwegingskaders die beleid en politiek grip geven op het werken aan woningbouw in samenhang met andere ruimteclaims? In deze sessie gaan we aan de hand van een afwegingskader dat samen met een aantal gemeenten is gemaakt, hierover het gesprek aan.