Op zoek naar samenhang bij stedelijke gebiedstransformaties

Bij binnenstedelijke gebiedstransformatie komen veel urgente opgaven samen. Woningen realiseren gaat daar gepaard met verduurzaming, klimaatadaptatie, mobiliteit, biodiversiteit. Dus bouwen en transformeren zonder uitputting van grondstoffen en zonder uitstoot van CO₂ en stikstof. Dat kan alleen met sectoroverstijgende samenwerking, is de breedgedragen conclusie bij het vijfde jaarcongres van het programma Stedelijke Transformatie.

Transformeren voor de toekomst. Dat thema brengt ruim 350 deelnemers vanuit overheden, corporaties, kennisinstellingen, adviesbureaus en marktpartijen op 2 juni 2022 bij elkaar in de Fokker Terminal in het Haagse transformatiegebied De Binckhorst. Jop Fackeldey, voorzitter van het programma Stedelijke Transformatie, blikt kort terug op de eerste jaren van het programma, waarin veel partijen kennis delen en elkaar inspireren. En hij kijkt vooruit omdat gebiedstransformatie veel kan bijdragen aan de opgaven van nu. Hij maakt een vergelijking met Heel Holland Bakt, waar deelnemers met een keiharde deadline bijzondere resultaten boeken. “Dat geldt ook voor binnenstedelijke gebiedstransformaties: kijken wat waar past, leren van elkaar en weten hoe je met goede ingrediënten mooie leefomgevingen kan maken, die ook in de toekomst goed blijken te werken.”

Meer, sneller, beter

“Het kan wél!”, benadrukt Anne Koning, gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland. Ze noemt toevoegen van woon- en werkplekken belangrijk om steden vorm te geven waarin starters een toekomst kunnen opbouwen. “We willen meer, sneller en beter. Gelukkig is er weer een Rijksoverheid die daar steun voor gaat geven.” Dat er veel bij komt kijken is duidelijk: infrastructuur, stikstof, geluid, betaalbaarheid, klimaatadaptatie zijn allemaal zaken om samen de schouders onder te zetten. Dat gebeurt vandaag parallel aan het jaarcongres op de hackathon van de Challenge Toekomstbestendige Woningbouw.

Jeanet van Antwerpen van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) deelt de belangrijkste conclusies uit het rapport Geef richting, maak ruimte. Nederland moet de komende jaren op de schop en dat is echt anders dan in de tijd van de Vinex. Er zijn nieuwe opgaven bijgekomen zoals de energietransitie, mobiliteit, circulaire economie en biodiversiteit. “We moeten aan de bak”, stelt Van Antwerpen. Niet decentraal en sectoraal, zoals de afgelopen 20 jaar, maar in samenhang en met een sterkere rolvervulling waarbij partijen elkaar aanspreken. De provincies, het Rijk, de regio’s en gemeenten, maar vooral ook de mensen die er wonen en werken. “Benut de lokale kennis en betrokkenheid van bewoners, ondernemers en organisaties.” Zoek naar uitvoeringskracht op gebiedsniveau, is haar boodschap: Stop met plotdenken en creëer een fusie van belangen.

Hoe dan? Daarover gaan deelnemers in de zaal kort met elkaar in gesprek. Uit de terugkoppeling blijkt dat er al veel pogingen zijn om sectoroverstijgend samen te werken. In gesprek te komen met partijen waar je in eerste instantie niet aan had gedacht. Dat vraagt wel extra aandacht voor communicatie in een gemeenschappelijke taal. “Het begint met praten”, concludeert Fackeldey.

Ambities en regie

“Ik was directeur woningmarkt en ben nu directeur woningbouw.” Met deze verschuiving geeft Marja Appelman van het ministerie van BZK aan dat de boodschap van de Rli goed is geland bij de nieuwe regering. Het Rijk neemt meer regie. Appelman legt uit wat ze daarmee bedoelt: “Duidelijkheid creëren zodat iedereen weet wat-ie te doen heeft en we samen aan de slag kunnen. Daarop moeten partijen elkaar ook aanspreken.” De ambities zijn hoog: 100.000 woningen per jaar, zowel permanent als tijdelijk. Diverse financiële impulsen vanuit het Rijk helpen om te versnellen en uitvoeringskracht te vergroten. Daarnaast biedt het ministerie extra menskracht voor grootschalige integrale woningbouw, waaronder ook veel transformatiegebieden. Door betere samenwerking hoopt Appelman sneller van plan tot realisatie te komen, nu duurt dat gemiddeld nog 10 jaar.

Hierna zoomt Appelman in op gebiedstransformatie. Ook daaraan levert het Rijk op verschillende manieren een bijdrage. “Helaas nog niet integraal”, geeft ze toe. Half juni presenteert haar ministerie het Nationaal Transformatieplan waarin alle stimuleringsmaatregelen zijn terug te vinden, zoals de Woningbouwimpuls, het Volkshuisvestingsfonds, een Transformatiefaciliteit en impulsaanvragen voor winkelgebieden. “Daarmee kunt u aan de slag.”

Empathie

Jongerenambassadeur en columnist Hizir Cengiz weet alle aanwezigen te raken met zijn gesproken essay. Hij schetst het hardnekkige gevoel van onveiligheid in de Schilderswijk waar hij opgroeide, slechte ervaringen met corporaties bij achterstallig onderhoud en de vrijwel onmogelijkheid om als student in Utrecht een woning te vinden als je geen ouders hebt die een appartement voor je kunnen kopen. “Het woonprobleem is meer dan betaalbaarheid”, benadrukt Cengiz. Hij hoopt op meer empathie vanuit de organisaties: “U dus.”

Cultuur van samenwerken

Samenwerken en zoeken naar de menselijke maat. Dat was de rode draad bij het panelgesprek als laatste onderdeel van het plenaire programma. Mohamed Baba (bestuursvoorzitter van Haag Wonen) wijst op de Haagse Tafel Wonen, waarin corporaties, beleggers en ontwikkelaars elkaar ontmoeten om elkaars belangen te begrijpen. “Maar blijf niet alleen praten”, is zijn pleidooi. “Heb vertrouwen in de fusie van belangen en probeer niet alles vooraf dicht te timmeren. Investeer in begrip, dan is er veel mogelijk.”

Ook Desirée Uitzetter, voorzitter van NEPROM, pleit voor vergroting van de cultuur van samenwerken. In sommige gemeenten ziet ze al goede voorbeelden, maar ze ziet dat graag ook op regionaal niveau. Juist in het voortraject hoopt ze op versnelling door slimmer met elkaar samen te werken. Als dilemma ziet ze ook de sectorale indeling van subsidies terwijl integrale gebiedsaanpak gewenst is. “Kan dat niet slimmer?” Tom Daamen, directeur van Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG), benadrukt eveneens het belang van regionale samenhang. Juist op dat niveau kun je prikkels inbouwen en met langjarige afspraken meer geld en energie bij elkaar brengen.

Integrale kapstok

Karin Schrederhof, wethouder Wonen gemeente Delft, maakt zich ernstig zorgen over de betaalbaarheid. En ze betreurt dat nieuwbouw vaak nog los wordt gezien van benodigde sociale verbeteringen in bestaande wijken. Om dat beter te laten aansluiten, moeten gemeenten hun rol pakken en echt weten wat ze willen. “Zoek een integrale kapstok voor gebiedsontwikkeling, zodat je niet iets ontwikkelt waar je later spijt van krijgt.”

Processen aan de voorkant versnellen, blijven kijken naar het totale plaatje, niet alles dichttimmeren en zoeken naar de samenhang, zo vat Jop Fackeldey de aanbevelingen vanuit het panel samen. Diverse concrete mogelijkheden daarvoor komen aan bod bij de themasessies in de middag. De verslagen daarvan verschijnen de komende tijd hier op www.stedelijketransformatie.nl