Allianties transformeren de stad

De tijd dat we vertrouwden op centrale ordening, sturing en maakbaarheid is voorbij. Samenwerking tussen overheid en markt is in deze tijd cruciaal om complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals de verstedelijkingsopgave, aan te pakken. Hoe zorg je dan voor een optimaal samenspel? Maarten Königs van Holland Branding Group pleit op de programmabijeenkomst Stedelijke Transformatie voor allianties. “Mensen of organisaties alleen redden het niet, allianties zijn platforms voor het creëren van projecten.”

“De wereld krijgt steeds minder eigenschappen van een uurwerk”, zegt Königs. “De dingen werken niet zo voorspelbaar en zo robuust als we eerder dachten. Er komt een einde aan het idee van maakbaarheid van de maatschappij, waarin stelselmatigheid en normaal denken centraal stonden. Waarin we modelmatig konden organiseren, ontwerpen en sturen. Ontwikkelingen als secularisering, deregulering en digitalisering zorgden voor grote veranderingen. Die onder andere ertoe leidden dat de overheid meer gaat samenwerken, regisseren, anders gaat sturen, meer overlaat aan de mensen, professionals en markt.” Al deze ontwikkelingen vragen om een nieuw samenspel. Tussen overheid en burgers en tussen overheid en andere partijen, zoals projectontwikkelaars en corporaties. En van de overheid wordt verwacht makkelijk te schakelen tussen de diverse rollen van de klassieke overheid tot de netwerkende en participerende overheid, afhankelijk van wat de situatie vereist.

Dit nieuwe samenspel tussen overheid en de grote diversiteit aan andere spelers wordt vooral goed zichtbaar als het gaat om complexe maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en de verstedelijkingsopgave. “Het einde van de maakbaarheid zorgde ook voor een einde van de zekerheid”, zegt Königs. “Gemeenten zoeken een dominant houvast op het algemeen belang, het speelveld is slimmer en brutaler, overheid verliest status, ze weten niet meer goed waar ze van zijn.” Allianties zorgen volgens hem voor nieuwe eenheden in dit complexe speelveld. Maar wat zijn allianties? Königs: “In allianties is er sprake van een gelijkwaardige samenwerking tussen diverse partners, het is verbonden aan een (maatschappelijk) doel, het heeft meestal een publiek-privaat karakter, er is vaak geen formele organisatie, er is geen sprake van hiërarchische structuur en ze starten vaak met hoge verwachtingen van synergie. Een alliantie is een volwaardige entiteit die je samen tot leven wekt en werkt volgens het principe N+1. Dat wil zeggen, je vormt met z’n vieren een alliantie en dat wordt dan de vijfde entiteit. In een alliantie heeft iedereen twee verantwoordelijkheden. Naar het geheel, de alliantie, en naar je achterban. En juist omdat je dat dubbel ambassadeurschap allemaal hebt, kan je elkaar daarmee helpen.”

Wat gaan we doen?

“Intensief werken met allianties brengt je bij de basis van organiseren”, zegt Königs . “Met als startvraag: Wat gaan we doen? Dat vraagt om de invulling van het ‘wat’: planvorming, een ontwerp, het bij elkaar brengen van ambities; en de invulling van het ‘we’: de groepsvorming, de mensen. Er is een verschil tussen de wat en de we starters. Het is dan goed om te bekijken waar jij zit en waar je alliantiepartners zitten. Zo krijgt iedereen een goede rol binnen het verband en kun je variëren. Wie kan de mensen weer bij elkaar brengen? En wie het weer terugtrekken op inhoud als het te soapy wordt?” Maar allianties lopen ook weleens vast. Volgens Königs komt dat dan vooral omdat er sprake is van ongeduld, mensen toch teveel in eigen jargon blijven hangen, belangen en oplossingen te snel in spel komen of dat er sprake is van radicalisatie tussen publiek en privaat.”

Königs: “Willen we dit allemaal wel en laat je dat ook merken? Dat zijn belangrijke vragen om over na te denken voordat je aan een alliantie begint. Een ander belangrijk punt is leiderschap. Omdat een alliantie een horizontaal verband is ontbreekt hiërarchie. Denk dus goed na wat houvast kan bieden los daarvan. Denk bijvoorbeeld aan criteria en kernwaarden, een overzicht van drijfveren van de spelers, cruciaal inzicht in verlangens van klanten/burgers, geen risicomijders en een gedeeld beeld van het resultaat.”

Intelligente alliantie heeft waarden als basis

In zijn omschrijving benadrukt Königs dat een alliantie een entiteit is. Daarbij hoort een identiteit en die baseer je op kernwaarden. “Dát biedt de basis. Van overeenstemming in alliantie, van de briefing voor ontwerp en beleid, van de toetsing en sturing en van de communicatie over projecten/activiteiten. Zorg dus voor een goed waardenprofiel.” Königs maakt dit soort profielen voor een diversiteit aan organisaties en allianties en gaat daarbij te werk als een antropoloog. “Vragen is de cruciale eerste stap. Verzamel citaten van alle deelnemers, geïnterviewden en experts. Hanteer het principe van ‘whole system in the room’, wie wat heeft gezegd is niet belangrijk. Streep de waarden aan in de citaten, alles wat iemand belangrijk vindt, plaats die op een longlist en rubriceer die, stap voor stap. Rubrieken krijgen gaandeweg een naam, dat zijn de kernwaarden. Kernwaarden worden opgesplitst in: emotie, functie, streven. En tot slot: zoek de beelden erbij. Dan gaat het leven!”

Deze exercitie doe je bij de start van een project, benadrukt Königs . “De kernwaarden vormen de identiteit van de alliantie. Als het profiel staat ga je die toetsen bij de alliantie. Daarna ga je pas op die waarden sturen. Beleid, maatregelen en plannen worden bijvoorbeeld steeds getoetst op alle kernwaarden en moeten daarbij steeds op iedere waarde een voldoende scoren. Onvoldoendes zijn aanleiding om wijzigingen en verbetering voor te stellen.” Het afstemmen van plannen op waarden is intensief groepswerk maar heeft volgens Königs ook een hoge opbrengst. Bij transformatieprojecten lijkt deze aanpak ook kansrijk; er is samenspel nodig tussen verschillende partijen en er is grote behoefte aan het creëren van maatschappelijke meerwaarde bij gebiedsontwikkelingen. Een ontwikkeling die uitgaat van gedragen kernwaarden – door iedereen die werkt aan de transformatie én door iedereen die straks gebruik gaat maken van het gebied – levert zo een bijdrage aan leefbare én toekomstbestendige steden.