Is er leven na de V&D in de middelgrote stad?

In de gemeente Oss is het gat dat de V&D in het stadshart achterliet ‘omgedacht’ tot kans. Dat gat biedt ruimte voor een nieuwe identiteit en toekomstbestendigheid. Tijdens het derde jaarcongres Stedelijke Transformatie laat de gemeente, samen met Platform31, zien hoe je als middelgrote stad transformeert en kansen creëert: bepaal je toekomststrategie en neem de tijd voor conceptontwikkeling.

‘Vooral de middelgrote stad gaat de V&D missen’, kopte de Trouw eind 2015 na het faillissement van de keten. Die van Oss bevond zich in het Walkwartier, midden in het centrum. Het pand staat er nog en de zwarte letters van het gesneefde warenhuis prijken nog op de gevel. Het staat bijna symbool voor de problematiek waarmee veel middelgrote Nederlandse steden anno 2020 moeten dealen: leegstand, minder voorzieningen, krimpende beroepsbevolking en snelle, onvoorspelbare veranderingen op het terrein van retail, duurzaamheid, technologie en woningmarkt.

“Hoe staat je stad relatief ervoor? Welke opgaven zijn momenteel richtinggevend? En wat is je positie in het stedelijk netwerk van de regio? De antwoorden op deze drie vragen vormen de bouwstenen van een toekomststrategie voor middelgrote steden”, vertelt Wessel van Vliet (Platform31), die onderzoek deed naar de transformatie van acht Brabantse Midsize-gemeenten. “Zo’n strategie helpt ook bij het stellen van prioriteiten bij fysieke ingrepen in de stad. Logischerwijs transformeer je daar waar je de meest optimale resultaten voor de stad kunt bereiken.”

Oss op koers: uitgesproken, compact en vol verrassing

De gemeente Oss staat inmiddels in de startblokken om het Walkwartier, inclusief het oude V&D-pand, te transformeren. Het gaat om een miljoenenplan dat voortkomt uit de Koers Stadshart die werd opgesteld in 2016, net nadat de V&D leeg kwam te staan. Centraal staat het weer in balans brengen van het centrum, vertelt Martin Hagreis, stadsontwerper bij de gemeente. “Veel panden staan leeg of hebben een tijdelijke invulling. De functionele structuur is eenzijdig en de ruimtelijke uitstraling van het gebied en de aanloopstraten is beperkt. Het verdwijnen van het oude V&D-pand biedt een unieke kans om dit deel van het centrum te ontwikkelen naar de behoeftes en wensen van deze tijd. Met de transformatie van het Walkwartier willen we bijdragen aan functieverbreding, meer beleving en een compact stadscentrum.”

In 2018 kocht de gemeente Oss het voormalige pand van de V&D om ruimte te maken. “We kiezen voor stedelijk wonen en in beperkte mate ook voor retail en horeca. Diverse culturele instellingen gaan samenwerken in het ‘UIThuis’ en er verrijst een woontoren. Groene verblijfskwaliteit komt in de plaats van parkeren. We kiezen voor architectuur die knipoogt naar de cultuurhistorie van Oss en die de belevingswaarde van het centrum versterkt.” De gemeente ontwikkelt de plannen samen met bouwbedrijf en ontwikkelaar Van Wanrooij. Er is nadrukkelijk voor gekozen om ook de omgeving van het V&D-pand in de revitalisatie mee te nemen. ‘Smaakmakers’ die buiten de compacte pit van het centrum vallen, worden mogelijk verplaatst of anders aan het compacte centrum verbonden.

De kracht van conceptontwikkeling

Het ontwikkelen van hoogwaardige leefomgevingen en het ‘maken van markt’ is in middelgrote steden een flinke uitdaging. Helemaal door de beperkte middelen en menskracht op het gemeentehuis. Reden genoeg om in een pragmatisch reflex te schieten en aan conceptontwikkeling weinig tot geen aandacht te besteden. Een grote valkuil, meent conceptontwikkelaar Alex Sievers (Beyond Now). Het zoeken naar een onderscheidende en overdraagbare gebiedsidentiteit vindt hij cruciaal voor het komen tot goede plannen.
Het moet gaan om plannen die doelgroepen raken, partijen binden, ambassadeurs aantrekken én bijdragen aan de maatschappelijke uitdagingen waar middelgrote steden voor staan. “Door te ontwikkelen op basis van concepten kun je bijvoorbeeld werken aan een echt inclusieve stad. Een plek waar mensen omzien naar elkaar en eenzaamheid wordt tegengegaan, waar gezondheid en gastvrijheid nu eens centraal staan en niet vlak voor oplevering van een project als sausje worden toegevoegd. ”

“Via conceptontwikkeling kun je ook met nadruk werken aan een stad die verbindingen tussen mensen faciliteert en daarmee de kans op vereenzaming laat afnemen”, vertelt Sievers. “Door te ontwikkelen op basis van concepten, kun je ook werken aan een echt inclusieve stad, waar mensen omzien naar elkaar, waar gezondheid en gastvrijheid nu eens centraal staan en niet vlak voor oplevering van een project als sausje worden toegevoegd. Dit soort elementen zijn voor mij essentieel.”

Transformatie als impuls voor de middelgrote stad

De casus uit Oss roept herkenning op bij ambtenaren van andere middelgrote gemeenten. Ook vanwege de zoektocht naar een nieuwe identiteit en een toekomstperspectief. Met de huidige plannen hoopt Oss bij te dragen aan een compact centrum, een hoogwaardig en gemengd leefmilieu én een uitgesproken gebiedsidentiteit. Hagreis oogst bewondering voor de plannen en het gevoerde beleid. In Oss nam de gemeente grondposities in, in een tijd waarin actieve grondpolitiek uit de mode is. Oriëntatie op de staat en toekomstige koers van het stadshart leerde dat het Walkwartier dé plaats was om zo’n investering te plegen. Bestuurlijk lef en vastberadenheid – de eerste plannen voor het Walkwartier stammen uit 2008 – zijn daarvoor belangrijke randvoorwaarden.