Akoestisch maatwerk bij stedelijke transformatie in 4 stappen

Hoe moet je omgaan met geluidsnormeringen? Matthijs van der Meulen (Rho adviseurs) adviseert verschillende gemeenten over de kansen en mogelijkheden van milieunormeringen. In de themasessie Kansen in milieunormen vertelde hij over de mogelijkheden tot maatwerk bij geluidsnormeringen. Hoe moet je normen duiden? Welke argumenten kun je inzetten bij jouw project?

Bij menig transformatieproject wordt er getandenknarst over de milieubelasting. Hoe garandeer je na de transformatie een fijn woon- en leefklimaat als je kiest voor een menging van functies – bijvoorbeeld wanneer je bepaalde bedrijven niet kunt verplaatsen? Of wanneer de getransformeerde wijk naast een belangrijke rondweg ligt? Hoe kun je de geluidsbelasting dan inpassen? En welke mogelijkheden biedt de Crisis- en herstelwet (Chw) hierbij?

“Laten we eerst stilstaan bij wat geluidshinder nu eigenlijk is”, begint Van der Meulen. “De grootste veroorzaker van geluidshinder is wegverkeer. De geluidbelasting van de rijkswegen en het railverkeer is de afgelopen 20 jaar afgenomen door bronmaatregelen en geluidsschermen, maar de geluidbelasting van binnenstedelijke wegen is toegenomen door de toename van verkeer. En dat heeft gevolgen voor binnenstedelijke transformatie”, zegt Van der Meulen. “De buren staan bij de gerapporteerde geluidhinder op de tweede plek. Houd daarmee rekening als je gaat verdichten: kijk niet alleen naar de externe bronnen, maar ook naar de situering van buitenruimtes en inrichting van het openbaar gebied. Let ook op bouw- en sloopactiviteiten. Een transformatie kan makkelijk 10 tot 15 jaar duren en kan dus ook geluidhinder opleveren.”

Geluidshinder heeft ook gevolgen voor de gezondheid, vertelt Van der Meulen. “Het kan de slaap verstoren en leiden tot stress, lichamelijke reacties, zoals een hoge bloeddruk, en tot cardiovasculaire en psychische klachten. Ook trillingen, bijvoorbeeld in spoorzones, hebben effect op je gezondheid.” Geluid gaat in de toekomst waarschijnlijk voor meer gezondheidsproblemen zorgen, onder andere omdat nieuwe woningen steeds dichter bij bronnen van geluid worden gebouwd. Daarom is er een nieuwe richtlijn Omgevingsgeluid en gezondheid voor GGD’en ontwikkeld.

“Volgens de GGD-richtlijn mag het gemeten geluid van wegverkeer, railverkeer en bedrijven maximaal 50 dB Lden en 40 dB Lnight zijn op de gevel van een gebouw”, zegt Van der Meulen. “Voor vliegverkeer geldt 45 dB Lden en 40 dB Lnight. Je moet altijd zorgen voor een acceptabel binnenniveau en dat is maximaal 33 dB Lden. Ook is het advies om zo min mogelijk ‘dove’ gevels te plaatsen. Want uit onderzoek blijkt dat mensen toch graag hun ramen willen openen. Zorg wel voor minstens één geluidluwe kant bij elke woning.”

Akoestische afwegingen bij stedelijke transformatie

Voordat Van der Meulen dieper ingaat op hoe je kunt afwijken van normen, beleid en richtwaarden, zwengelt hij eerst een groepsdiscussie aan. Moet het bijvoorbeeld mogelijk zijn om, afhankelijk van de doelgroep (bijvoorbeeld gezinnen, studenten of ouderen) andere akoestische afwegingen te maken en daarop de randvoorwaarden en maatregelen af te stemmen? “In gemeentelijk geluidbeleid wordt vaak niet gedifferentieerd, maar het is wel de overweging waard”, zegt de milieuspecialist. “In een gebied vol reuring is het best logisch dat daar andere geluidsniveaus gelden dan in een rustige woonwijk. En dat maatwerk moet je opzoeken.”

Even later poneert Van der Meulen de stelling dat het logisch is om bij een inpandige transformatie of functiewijziging minder strikte eisen te stellen aan het akoestisch klimaat dan bij nieuwbouw. “In beginsel moet je altijd voldoen aan de eisen van nieuwbouw. Maar bij tijdelijke behuizing kun je minder strikt zijn. Ook dit is maatwerk. Stel dat je met een tijdelijke functie het startschot kunt geven aan een verdere transformatie van het gebied. In dat geval is een tijdelijke afwijking acceptabel. Belangrijk is dat je goed onderbouwt waarom je afwijkt en onder welke voorwaarden.”

Normen, beleid en richtwaarden

“De wettelijke normering is vooral ingegeven vanuit praktische overwegingen”, vertelt Van der Meulen. Bij de Wet geluidhinder geldt een voorkeursgrenswaarde en maximale ontheffingswaarde per bron. “Maar er is geen directe relatie tussen de wettelijke grenswaarden en gezondheidseffecten. Ook wanneer je voldoet aan de normen, zijn gezondheidseffecten mogelijk. Daarnaast zijn er geluidsbronnen waarvoor geen normen gelden, maar die wel kunnen leiden tot hinder. Bijvoorbeeld het geluid van varende en aangemeerde schepen.”

Met de Interimwet stad- en milieubenadering kun je afwijken van de maximale ontheffingswaarden van de Wet geluidhinder. Dat kan alleen als je daarmee een zuiniger en doelmatiger ruimtegebruik en een betere leefomgevingskwaliteit kun garanderen. “Deze interimwet wordt regelmatig ingezet voor geluid”, vertelt Van der Meulen. “Maar bij afwijkingen moet je altijd de gezondheidseffecten meewegen en compenserende maatregelen treffen.”

Bij transformaties moet je verschillende beoordelingskaders in samenhang bekijken voor de akoestische beoordeling en afwegingen. Je hebt daarbij ook te maken met voorwaarden over geluidluwe gevels en geluidluwe buitenruimtes uit het gemeentelijke hogere waardenbeleid. Bij bedrijven moet je rekening houden met de normen uit het Activiteitenbeleid. – wel kun je met maatwerk onder voorwaarden afwijken. Let ook op de Bouwbesluiteisen voor binnenwaarden, gevelwering, luchtgeluid en contactgeluid.

Afwijken via de Interimwet

Van der Meulen vertelt dat je op basis van enkele stappen kunt afwijken van de wettelijke normen door gebruik te maken van de mogelijkheden uit de Interimwet stad- en milieubenadering:

• Stap 1: Neem milieu mee in je plan en bron-/overdrachtsmaatregelen
  Kom met een geluidsplan en probeer de bouwvormen af te stemmen op de akoestische situatie. Let ook op een goede functionele indeling. Zet niet-geluidgevoelige functies op de meest belaste locaties en zorg dat slaap- of buitenruimtes aan de geluidluwe kant komen. Let ook op een akoestisch optimale inrichting van de openbare ruimte, voorbij het neerzetten van een geluidsscherm of -wal.
  Praat daarnaast met omliggende bedrijven: welke maatregelen kunnen zij treffen binnen het redelijke? Bekijk mogelijke bronmaatregelen, zoals een 30km/u-zone of gebruik van geluidsreducerend asfalt. Met ProRail kun je overleggen of bijvoorbeeld raildempers mogelijk zijn.
• Stap 2: Zoek oplossingen binnen bestaande wet- en regelgeving
  Onderzoek mogelijkheden binnen bestaande wet- en regelgeving, bijvoorbeeld door het toepassen van dove gevels of andere bouwkundige oplossingen.
• Stap 3: Wijk af van bestaande regels
  Je kunt alleen afwijken om een ‘zuiniger en doelmatiger ruimtegebruik’ en ‘een betere leefomgevingskwaliteit’ te realiseren. Je moet dan wel een aanvaardbaar en uitvoerbaar plan hebben. Van der Meulen: “Zorg dat je aan de voorkant duidelijke uitgangspunten en een visie formuleert op de gewenste leefomgevingskwaliteit. Eventueel kun je differentiëren per deelgebied qua milieukwaliteit, functies, dynamiek en programma.”

Wijk je af? Tref dan compenserende maatregelen, bij voorkeur binnen hetzelfde milieucompartiment. Denk aan:

• striktere eisen binnenwaarden, contactgeluid tussen woningen
• gemeenschappelijke geluidluwe buitenruimte
• extra inzet op akoestische kwaliteit openbare ruimte (ook wel: soundscaping)

“Zorg dat sprake is van een aanvaardbare akoestische situatie op woningniveau, maar ook bijvoorbeeld dat iedereen binnen een bepaalde straal toegang heeft tot een geluidsluwe openbare ruimte waarin je kunt bewegen. Denk aan afgeschermde pleinen of een park”, zegt de milieuspecialist.

Schakelen zoals op een mengpaneel

“Met het systematisch afpellen van de situatie en kom je tot een gedegen onderbouwing en motivering om af te wijken”, legt Van der Meulen. “Afwijken is dus altijd maatwerk en afhankelijk van je plan.” Het inschakelen van geluidsarchitect kan verstandig zijn. Ook is het belangrijk dat je zo vroeg mogelijk in de transformatieplannen nadenkt over mogelijke oplossingen voor geluidsoverlast en spelingsruimte. “Definieer wat een gezonde én betaalbare leefomgeving is”, raadt hij aan. “Bepaal daarbij je eigen afwegingskader. Wat is leefbaar en voor wie? Wanneer bijvoorbeeld over een nabijgelegen weg dagelijks 30.000 voertuigen rijden, kun je dan aan de drukke kant starterswoningen bouwen en twintig meter verderop woningen voor gezinnen? En houd rekening met de duur van de transformatie. Wat doe je met de overlast van bedrijven tijdens de transformatieperiode als je een bedrijventerrein gaat mengen met woningen? Wie kan hier dan wonen?”

Van der Meulen raadt aan de wet- en regelgeving te zien als een mengpaneel waarbinnen je kunt schuiven om tot leefbare mogelijkheden te komen. “Zoek de samenhang tussen de Wro, Chw en interimwet en bedenk wat de hogere waarden zijn van de Omgevingswet. Wat is de bandbreedte? Een abstract begrip als ‘leefbare omgeving’ geeft ruimte voor eigen definities. Je hebt wel maximale grenswaarden, maar je kunt dus ook elementen uit de Interimwet toepassen en afwijken. Denk aan compenserende maatregelen én aan de langere termijn en je stedenbouwkundige opzet.”