Zó ontwerp je een straat die gezondheid bevordert

Straten zijn aanjagers voor een gezonde leefomgeving. Door meer aandacht te geven aan ontmoeting, beweging en rust, ontstaan kansen voor gezondere wijken. Met deze aanpak verminder je gezondheidsverschillen en laat je de fysieke leefomgeving daadwerkelijk ‘werken’ voor de mensen die er wonen. De tips in dit artikel helpen gemeenten en ontwerpers om met een praktische zevenstappenaanpak straten te transformeren tot gezonde, aantrekkelijke en inclusieve plekken.

Door Josefien Heijbroek

Gezondheid begint op straat

De straat is het start- en eindpunt van ons dagelijks leven. Toch is deze omgeving zelden ingericht met gezondheid als uitgangspunt. Nederland kampt met bewegingsarmoede, mentale druk, ongezonde lucht, eenzaamheid en slechte voeding. Vooral kwetsbare groepen worden hierdoor geraakt. Denk aan kinderen, ouderen, mensen met overgewicht of een beperking, en bewoners met een lage sociaaleconomische status. Een gezonde straat houdt rekening met al deze gebruikers, en begint bij goed ontwerp.

Zeven stappen naar een gezonde straat

Onderzoek van de WHO (2019) wijst uit dat 29 procent van de mensen met een gezondheidsachterstand de leefomgeving als een van de belangrijkste oorzaken van hun gezondheidstoestand ervaren. Als je de straat gezonder wilt inrichten: hoe kom je dan van ambitie naar actie? De straaD-aanpak (straten – transformeren – Ruimtelijk, Adaptief, Aantrekkelijk & Duurzaam) biedt een praktisch stappenplan om gezondheid structureel mee te nemen in het ontwerp en beheer van de straat.

Stap 1: Ontdek het grotere geheel

Een gezonde straat staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een breder netwerk. Breng belangrijke routes, plekken en voorzieningen rondom de straat waar je verbeteringen in wilt doorvoeren in kaart. Houd ook rekening met klimaat- en milieueffecten. Immers, ook deze zijn van invloed op de gezondheid. Maak ze inzichtelijk in een meerlaagse netwerkkaart: zo ontstaat inzicht in de ruimtelijke én sociale samenhang, die handvatten biedt om gezondheid structureel mee te in plannen en keuzes voor de openbare ruimte.

Stap 2: Doe een gezondheidscheck

Wat gaat goed en wat vraagt om verbetering in de wijk? Stel een gezondheidsprofiel op met behulp van data (bijvoorbeeld van de GGD) en gesprekken met bewoners, buurtagenten en ondernemers. Vergeet niet om kwetsbare groepen expliciet te betrekken: zij ervaren de leefomgeving vaak als bepalende factor voor hun gezondheid.

Stap 3: Breng opgaven in beeld

Inventariseer de opgaven en (onderhouds-)plannen in de wijk en koppel deze aan gezondheidsdoelen. Mobiliteit is hierbij een duidelijk voorbeeld. Een straat vol geparkeerde auto’s nodigt niet uit tot beweging. Door de auto minder centraal te stellen, ontstaat ruimte voor andere functies in de straat. Duurzame mobiliteit draagt bovendien bij aan schonere lucht én maakt plek voor elementen die gezondheid bevorderen, zoals groen en water.

Stap 4: Stel doelen

Bepaal wat je wilt bereiken in de straat. Gebruik bijvoorbeeld een ambitieweb om scherp te krijgen welke thema’s (zoals beweging, ontspanning, ontmoeting) prioriteit verdienen. In kwetsbare wijken en buurten met gezondheidsachterstanden is extra inzet nodig.

Stap 5: Ontwerp de gezonde straat

Maak vervolgens een ontwerp op basis van alle opgehaalde informatie en de ambities (van stap 4). Ontwerp aan de hand van vijf thema’s: bewegen, ontspannen, ontmoeten, eten en beschermen.

Stap 6: Beperk stress tijdens uitvoering

Aanpassing van de straat brengt vaak overlast met zich mee. Zorg voor een uitvoeringsplan dat rekening houdt met bewoners, overlast minimaliseert en vertrouwen vergroot via duidelijke communicatie en betrokkenheid.

Stap 7: Beheer voor gezondheidswinst

Een gezonde straat stopt niet bij de aanleg. Goed beheer zorgt ervoor dat de openbare ruimte aantrekkelijk en veilig blijft. Zet extra in op de buurten waar de gezondheidsachterstand het grootst is, om gezondheidsverschillen te verkleinen.