Banner stratenplan
8 december 2023

Verstandig verdichten in stationsgebieden

De wens om meer te bouwen rond stations, mag niet ten koste gaan van de verblijfskwaliteit en de bereikbaarheid. Bureau Spoorbouwmeester houdt een pleidooi voor het verstandig verdichten rondom deze knooppunten. Hoe dit eruit kan zien, illustreert de ontwikkeling van het stationsgebied in de gemeente Zwolle. Hier verrijst een gemengd woonwerkgebied met kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte. Het vormt het hart van nieuwe stedelijke en zelfs regionale ontwikkelingen en verbindt stadsdelen aan weerzijden van het spoor.

Tips voor verdichten in stationsgebieden

  • Verdicht verstandig rondom stationsgebieden: creëer een bereikbare plek waar mensen elkaar ontmoeten, werken, wonen, leren en recreëren.
  • Door de vele functies die een plek moeten krijgen in het stationsgebied, is het belangrijk om alle betrokken partijen vanaf het begin te betrekken bij de verdichting.
  • Zwolle laat zien hoe de vernieuwing van haar stationsgebied bijdraagt aan de ruimtelijke kwaliteit, bijvoorbeeld door het herstellen van natuurlijke systemen.

Verstandig verdichten

Veel stationslocaties bieden de mogelijkheid om extra woon- en werkruimte in een stad of kleinere voorsteden te realiseren (verdichten). “Het is fantastisch om te zien wat voor plannen er in Nederland zijn voor de ontwikkeling van stationslocaties”, stelt Jos van den Hende, adviseur bij Bureau Spoorbouwmeester. We zien deze plekken steeds vaker als vernieuwde centra in de stad en als pronkstukken van een regio. Van den Hende pleit voor het verstandig verdichten rondom knooppunten. “Het is belangrijk om stationslocaties ‘met nuance’ in te richten, niet alleen maar groots en meeslepend”. Er zijn namelijk terechte zorgen om de negatieve effecten van extreme verdichting op de toekomstige mobiliteitsgroei en de leefbaarheid van het stationskwartier. Maar hoe ziet verstandig verdichten er dan uit?

Er moet een eenheid ontstaan tussen vervoersambities, ruimtelijke ambities en stedelijke ambities. “Dat gaat niet vanzelf!”, weet Van den Hende. Bij Bureau Spoorbouwmeester noemen ze de stad rond het station Het Nieuwe Stationskwartier. Een plek waar mensen elkaar ontmoeten, werken, wonen, leren en recreëren. Een goed bereikbare plek die de stad en het netwerk verbindt en waar je je welkom voelt.

Samenwerken

“Je kunt dat niet alleen voor elkaar krijgen als stad, ontwikkelaar of vervoerder; het is een gezamenlijke opgave en verantwoordelijkheid”, stelt Van den Hende. Vervoerstechnisch gebeurt er een hoop, maar zo’n stationsgebied is ook voor de ruimtelijke kwaliteit van groot belang. Immers, de betekenis van het station voor de stad is enorm, hier moeten veel functies landen op één plek. Partijen zullen dus op meerdere vlakken moeten samenwerken: aan het programma, de ruimtelijke ordening en met alle eigenaren en gebruikers in het gebied. “De plannen in Zwolle laten zien dat dit vruchten afwerpt”, aldus Van den Hende.

Praktijkvoorbeeld | Ontwikkeling stationsgebied in Zwolle

Verbeteren logistiek mét kwaliteit

“Het oude stationsgebied van Zwolle voelde krap aan en maakte het reizen met ov onaantrekkelijk”, stelt Doesjka Majdandzic, stedenbouwkundige bij gemeente Zwolle. Een samenwerkingsverband van gemeente, NS, ProRail en de provincie Overijssel is er aan de slag gegaan. Niet alleen de logistiek moest verbeteren, er is ook nadrukkelijk ingezet op beleving en ruimtelijke kwaliteit van de plek. Het station als ontmoetingsplek. Gaandeweg werd duidelijk dat ook het gebied ten zuiden van het station, Hanzeland, potentie had zich te ontwikkelen. “Het gebied is nu nog overwegend een monofunctioneel kantoorgebied, maar gaat transformeren tot gemengd woonwerkgebied waar onderwijs en cultuur een belangrijke rol spelen”, vertelt Majdandzic. Al bij het opzetten van het Ontwikkelkader heeft de gemeente alle samenwerkingspartners betrokken. De gebiedscoalities werken de plannen van hun deelgebieden uit, onder meer op basis van de Nota’s van Uitgangspunten en de Visie openbare ruimte.

Rol van de openbare ruimte

Die visie voor de openbare ruimte is nog in ontwikkeling, maar Majdandzic deelt al wel de 7 leidende principes. Zo is het herstel van de natuurlijke systemen, bodem en water, een belangrijk uitgangspunt. Zwolle heeft op het gebied van water en hitte grote opgaven. Men streeft naar zoveel mogelijk groen en het industrieel verleden vormt een inspiratiebron. Door het autoverkeer aan de randen van het gebied te houden, wordt het gebied aantrekkelijk voor fietsers en voetgangers en komt er ruimte vrij voor meer groen en meer verblijfskwaliteit in de openbare ruimte. Het nieuw ingerichte Stationsplein van Zwolle laat zien hoe diverse opgaven op het gebied van vervoer (stallen van fietsen, logistiek) en klimaatadaptatie (opvang en buffering van regenwater van de nabijgelegen woongebieden) kunnen samengaan met het verhogen van de verblijfskwaliteit.

‘Placemaking’ en programmering

Gebiedsontwikkelaar Synchroon is actief in meerdere stationsgebieden. Marnix van Delft, regiomanager Zuid-Holland bij Synchroon, vertelt: “Je kunt echt een verschil maken in de stationsgebieden. Het zijn belangrijke plekken voor de stad: je kunt er veel bereiken voor mens, natuur en maatschappij.” In een vroeg stadium aan de slag gaan met placemaking blijkt daarbij belangrijk. Van Delft: “Je wilt dat mensen vroeg vertrouwd raken met de sfeer in een gebied.” Van Delft waarschuwt voor eenheidsworst. “Het kan niet overal gezellig zijn! Op de ene plek maak je een aantrekkelijk verblijfsplein door betaalbare horecaruimten aan te bieden in de plint van gebouwen. Op de andere plek kies je juist voor groen, klimaatadaptatie en rust.”

Als voorbeeld haalt Van Delft Pompenburg aan, een stationsgebied in Rotterdam dat twee stedelijke gebieden moet verbinden. Met een aantal partners heeft Synchroon hier een plan ontwikkeld voor verschillende plekken met als motto: ‘verbinden door verblijven’. We zetten in op aantrekkelijke plekken aan beide kanten van het station, verbonden door een brede brug. “Deze brug illustreert waarom stationsgebieden uitdagend zijn. Er waren namelijk technische beperkingen in de spoortunnel die de breedte van de brug hebben beïnvloed. Maar dat maakt werken in stationsgebieden juist zo leuk”, stelt Van Delft.

Aandacht krimpgebieden

Voor Jos van den Hende is het verstandig verdichten van stationsgebieden niet alleen van grote betekenis voor hoogstedelijke knooppunten, maar ook rond kleinere stations in de voorsteden. “Verdichten heeft niet alleen zin bij groei. Laten we de regionale gebieden waar het juist rustiger wordt niet vergeten; juist daar moet worden verdicht. Ook dat is verstandig verdichten. In veel gebieden is openbaar vervoer op dit moment niet goed ontwikkeld”, stelt Van den Hende. Investeren in het spoor in regionale gebieden kan daar helpen om de vervoersarmoede verder te laten afnemen.

Meer informatie