Gezonde stedelijke omgeving, gezond leven!

Gezondheid raakt ons allemaal. Onze leefomgeving beïnvloedt onze sociale, mentale en fysieke gezondheid en draagt zo bij aan onze kwaliteit van leven. Maar hoe ziet een gezonde leefomgeving eruit? Wat komt er allemaal bij kijken en wat heb je ervoor nodig? Sanne Botterweg (Urban Sync), Ad de Bont (Urhahn) en Harwil de Jonge (Heijmans) laten hier hun licht over schijnen.

De waarde van een gezonde leefomgeving

Sanne Botterweg, partner bij adviesbureau Urban Sync, werkt al een tijd aan het thema ‘gezondheid’ in de gebiedsontwikkeling. Zeker nu ziet zij de noodzaak om zo’n gezonde leefomgeving te creëren. Botterweg: “Er zijn een hele hoop problemen die op ons afkomen: eenzaamheid, burn-outs, obesitas, hittestress, luchtwegproblemen, geluidsoverlast. Dit zijn zaken die je ook in de fysieke omgeving kunt aanpakken”. Harwil de Jonge, directeur van ontwikkelaar Heijmans Vastgoed, deelt haar overtuiging. “Het aanpakken van onder andere eenzaamheid is voor mij een belangrijke drijfveer bij het realiseren van een gezonde stedelijke leefomgeving.” De samenwerking met het RIVM heeft hem geïnspireerd. De Jonge: “We gaan naar andere manieren van samenwonen en we zien dat mensen daardoor andere behoeftes hebben.”

Ad de Bont, partner bij stedenbouwkundig bureau Urhahn, ziet een verband tussen de coronapandemie en de toegenomen aandacht voor een gezonde leefomgeving. “Door corona was er een echte herontdekking van de openbare ruimte. We wandelden meer, we fietsten meer en maakte meer gebruik van de openbare ruimte.” Ook is hij ervan overtuigd dat problemen in de toekomst kunnen worden voorkomen, als we nu inzetten op de gezonde leefomgeving.

Data en onderzoek helpt

De aandacht voor gezondheid neemt toe, ziet Botterweg. Steeds meer mensen zien het belang in van een gezonde leefstijl: gezonde voeding, voldoende ontspanning en beweging. Dit hangt samen met een behoefte aan meer groen in de directe omgeving en schone lucht. Hier kun je rekening mee houden bij het ontwerp en inrichten van steden. Open data en onderzoeken kunnen daarbij helpen.

Botterweg: “Het belang van data en onderzoek is voor Urban Sync aanleiding geweest om samen te werken met de Data- en kennishub Gezond Stedelijk Leven.” Ook Urhahn is partner van de hub.

Ontwerpen toetsen

Op basis van deze kennis ontwikkelde Urban Sync, samen met andere organisaties binnen de hub, een instrument om met behulp van data gebieden op gezondheid te toetsen. Door de huidige en toekomstige situatie te vergelijken, kunnen ontwerpen beoordeeld worden op de mate waarop ze bijdragen aan de gewenste doelstellingen. Botterweg licht toe: “Eerst stellen we met de bij de gebiedsontwikkeling betrokken partijen de gezondheidsdoelstellingen vast. Vervolgens dagen we stedenbouwkundigen of architecten uit om deze te vertalen naar een ontwerp voor het gebied. Uiteindelijk toetsen we met behulp van een digital twin, een digitale versie van de werkelijkheid, of en in welke mate het ontwerp daadwerkelijk bijdraagt aan de doelstellingen”.

Ontwerpambities voor de gezonde stad

Hoe een gezonde leefomgeving er in de praktijk uitziet, zien we in verschillende voorbeelden van Ad de Bont van stedenbouwkundig bureau Urhahn. De Bont: “In ons boek delen we zes praktische ambities voor een gezonde leefomgeving: natuur, trage netwerken, de straat als speeltuin, dorpse wijk, stad als sportschool, buitenkunst.” De toepassing van deze principes in het ontwerp draagt bij aan het maken van een uitnodigende, gezonde en beweegvriendelijke buitenruimte. De Bont: “Haal jezelf uit de auto en ga meer wandelen en fietsen. Je wordt niet alleen fitter, ook de luchtkwaliteit gaat erop vooruit.”

Op plekken waar je je langzaam voortbeweegt, worden we uitgenodigd om de openbare ruimte als sociale ruimte te gebruiken. De Bont noemt speelplekken als voorbeeld van sociale ontmoetingsplekken, maar benoemt ook andere betekenisvolle plekken: “Maak brede stoepen, collectieve hoven en binnenruimtes aantrekkelijk.” Als voorbeeld noemt hij het gebied Oostenburg in Amsterdam. In dit hoogstedelijke gebied staat een parkeergebouw met 600 parkeerplaatsen. “Stel nou dat op termijn die auto’s minder nodig zijn, dan kun je die parkeerplaatsen ook transformeren en in plaats van de automobilist, de voetganger of het spelende kind centraal stellen in je ontwerp. Het is daarbij wel belangrijk om zo’n transformatie samen met de bewoners vorm en inhoud te geven.”

Fysiek, sociaal én natuurlijk

Harwil de Jonge presenteert Heijmans als ‘Makers van een gezonde leefomgeving’: een ontwikkelaar die leefbaarheid hoog op de agenda heeft staan. De Jonge vertelt dat een gezonde leefomgeving niet tot stand komt door enkel te investeren in de fysieke woningvoorraad. “De kwaliteit van de omgeving is ook van belang. Dit vereist dat we samenwerken tussen het ruimtelijke domein, sociale domein en natuurlijke domein.” Ontwikkelingen als vergrijzing en langer thuis wonen en de hiermee samenhangende groeiende eenzaamheid, raken niet alleen het sociaal domein, maar vragen ook om een andere inrichting van de fysieke woonomgeving.

Eenvoudige ingrepen met grote impact

Voor ontwikkelaars is gezondheid een belangrijk aspect om tot een goed gewaardeerde, duurzame woonomgeving te komen. “We werken gezondheid op drie schaalniveau’s uit: voor de openbare ruimte, gebouwen en privé of gezamenlijke buitenruimte. In de openbare ruimte kun je vaak met relatief eenvoudige ingrepen écht impact hebben, zowel voor de mensen die er komen wonen als mensen die er al zijn.”

Als voorbeeld noemt de Jonge de wijk Utrecht Overvecht, die in termen van leefbaarheid, veiligheid en gezondheid tot de slechtst scorende wijken van Nederland behoort. Hier probeert Heijmans zich in te zetten op de drie schaalniveaus om zo de drie domeinen bij elkaar te brengen. De Jonge: “Dit is een bredere opgave dan alleen sloop/nieuwbouw en verdichten. Voor ons is de wijk niet klaar bij oplevering. We zien het ook als taak om samen met partners ook op de langere termijn betrokken te blijven om de nagestreefde ambities voor gezond stedelijk leven te monitoren.”