Drentse gemeente pioniert met brede welvaart in gebiedsontwikkeling
Diverse gemeenten willen het brede welvaartsperspectief concreet toepassen bij gebiedsontwikkelingen. Dat blijkt soms lastig. Borger-Odoorn heeft er al serieus werk van gemaakt. Daar gebruiken ze brede welvaart om ‘een stip op de horizon’ te bepalen voor hun gemeente én om keuzes en gevolgen in kaart te brengen. Met hun bredere kijk op gebiedsontwikkeling werd duidelijk waarom ze bouwen en welke kansen ze daarmee verzilveren. Hun voorbeeld kan andere gemeenten inspireren.
Door Jontsje Fennema
Hoe gebruik je het brede welvaartsperspectief bij integrale gebiedsontwikkeling?
- Gebruik het brede welvaartsperspectief om als gemeente je stip op de horizon te bepalen.
- Kijk naar effecten van de gebiedsontwikkeling op uiteenlopende gemeentelijke ambities, voor verschillende generaties en op verschillende plekken en schaalniveaus etc.
- Betrek experts in verschillende disciplines bij het afwegings- en keuzeproces.
- Streef niet naar perfectie: wees je ervan bewust dat keuzes die positief uitpakken voor de ene ambitie, nadelig kunnen uitwerken op andere ambities.
- Laat je inspireren door pioniers als Borger-Odoorn.
Wat is brede welvaart in gebiedsontwikkeling?
Bij het toepassen van ‘brede welvaart’ draait het om de kwaliteit van het leven hier en nu, rekening houdend met de impact ervan op toekomstige generaties en mensen elders in de wereld. Kwaliteit van leven omvat alle facetten die van invloed zijn op het welzijn van mensen. Naast materiële welvaart gaat het om zaken als gezondheid, onderwijs, milieu en leefomgeving. Het CPB stelt dat het belangrijk is om het brede welvaartsperspectief te gebruiken bij integrale gebiedsontwikkeling. Zo ontstaat volgens hen een evenwichtige analyse van de effecten van gebiedsontwikkeling.
Centraal in breed welvaartsdenken staan de zogenaamde verdelingseffecten (zie kader). Het verbeteren van infrastructuur kan voordelen hebben voor reizigers, maar lokale bewoners kunnen overlast ervaren. En op regionale schaal kan het aantrekkelijker maken van bepaald gebied negatieve gevolgen hebben voor andere gebieden.
Vijf aandachtspunten bij inzetten op brede welvaart
- Besteed aandacht aan leefbaarheid. Neem aspecten zoals geluidsoverlast, schone lucht en kwaliteit van de publieke ruimte vanaf het begin mee in gebiedsontwikkelingen. Dit helpt om de leefbaarheid van het gebied te verbeteren.
- Weeg belangen van toekomstige generaties mee. Houd rekening met de effecten van klimaatverandering en andere lange termijneffecten bij het plannen van nieuwe ontwikkelingen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je ervoor kiest te bouwen op locaties die minder gevoelig zijn voor bodemdaling en wateroverlast.
- Heb oog voor verdelingseffecten. Analyseer hoe gebiedsontwikkeling de welvaart binnen en buiten de regio beïnvloedt. Breng waar mogelijk de gevolgen op het inkomen van verschillende groepen en de leefbaarheid in kaart, zowel binnen als buiten de regio. Zo zie je bij welke groepen de kosten en baten neerslaan.
- Richt infrastructuur op plekken waar je verkeersknelpunten verwacht vanwege de gebiedsontwikkeling. Overweeg de aanleg van extra infrastructuur als je verkeersopstoppingen verwacht. Dit kan helpen om de mobiliteit en bereikbaarheid van het gebied te verbeteren.
- Schat agglomeratie-effecten op waarde. Maak inzichtelijk hoe de concentratie van bedrijven en personen in een gebied de lokale economie beïnvloedt. Dit kan leiden tot hogere lonen en meer economische activiteit in het gebied.
Bron: CPB
Aan de slag in Borger-Odoorn
De mogelijke komst van een station van de Nedersaksenlijn naar Borger-Odoorn was aanleiding voor de gemeente om met brede welvaart aan de slag te gaan. Het plan was om dit als onderlegger te gebruiken bij een grote gebiedsontwikkeling. Esther Ten Wolde, programmamanager bij de gemeente Borger-Odoorn vertelt: “Wij hebben nooit grote gebiedsontwikkelingen in de gemeente, dus deze ontwikkeling is voor ons enorm.”
De gemeente schakelde daarom de hulp in van Aleid Brouwer, bijzonder hoogleraar ‘Brede welvaart en kansen(on)gelijkheid’ (faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen). Zij ging met het College en verschillende ambtelijke collega’s op pad en organiseerde een heisessie voor het College en de gemeentesecretaris. Door hen veel vragen te stellen, daagden Brouwer, een landschapsarchitect, een stedenbouwkundige en een wethouder van een andere gemeente ze uit keuzes te maken.
Brede-welvaartswiel, provincie Drenthe 2024. Bron: Monitor Brede welvaart Drenthe 2024 (Trendbureau Drenthe)
Borger-Odoorn werkt met het brede welvaartswiel van de provincie Drenthe. Programmanager Ten Wolde: “Het idee achter dit wiel is niet om op alles hoog te scoren. Je krijgt het nooit perfect.” Het wiel helpt vooral bij het in kaart brengen van gevolgen van bepaalde keuzes: “Daarbij is het belangrijk dat je je bewust bent van de mogelijk nadelige gevolgen die kunnen ontstaan. Je neemt deze nadelige effecten vervolgens mee in je afwegingen en kunt dan de keuze maken om het toch te doen.”
Ten Wolde: “Je moet goed bedenken wat je wil bereiken. Brede welvaart is leuk, maar lastig als er keuzes gemaakt moeten worden.” Als voorbeeld noemt ze dat het bouwen van nieuwe woningen gunstig is, omdat meer mensen dan een woning kunnen vinden. Maar daarmee word je ‘score’ op natuur lager, omdat je inlevert op groen.
Met het brede welvaartswiel kreeg Borger-Odoorn inzicht in de sterke en zwakke punten van de gemeente en kon hierdoor bewuste keuzes maken. “We konden kijken naar wat we willen versterken en wat dat mag kosten. Het gaf ons naast de harde ruimtelijke feiten, zicht op de zachtere factoren die van invloed zijn op het welzijn van de inwoners.”
Vanuit de toekomst terugrekenen
In Borger-Odoorn vroeg men zich af ‘Waarom bouwen we? Welke problemen willen we ermee oplossen?’ De gemeente vond het antwoord in de toekomst. In 2050 moet het nog steeds fijn wonen zijn in Nieuw-Buinen voor zowel de huidige als en nieuwe inwoners en alle generaties. Hiervoor heeft het dorp voorzieningen nodig, zoals een huisarts, winkels en mogelijkheden om te sporten. Extra woningen zijn nodig om ervoor te zorgen dat er genoeg inwoners zijn om die voorzieningen in stand te houden. Ten Wolde: “En dan kun je terugrekenen. Hoe kom je naar die toekomst vanuit het hier en nu? En hoe kun je de negatieve effecten zo goed mogelijk het hoofd bieden?.” En toch blijft het puzzelen volgens Ten Wolde. “Het blijft pionieren: we zijn er nog lang niet!” Toch is ze enthousiast over werken vanuit brede welvaart. Vooral over het brede welvaartswiel: “De kennis achter het wiel is onder andere verzameld door de inwoners te bevragen. De gegevens corresponderen dus met wat inwoners in het gebied van belang vinden.”
Kritische noot brede welvaart in gebiedsontwikkeling
Het is natuurlijk de vraag of het concept van brede welvaart noodzakelijk is om te gebruiken voor integrale gebiedsontwikkeling. Zo bestaan er vergelijkbare concepten in de gebiedsontwikkeling die sociale doelen proberen te verbinden aan ruimtelijke ontwikkelingen; zoals gezonde gebiedsontwikkeling en de sustainable development goals (SDG’s).
Het concept ‘brede welvaart’ is soms nog best ingewikkeld te begrijpen, laat staan toe te passen in gebiedsontwikkeling. Het kost partijen vaak veel tijd kwijt om te komen tot een gedeelde definitie. Bovendien is het mogelijk dat dat partijen die niet werken vanuit het brede welvaartsprincipe, via een andere weg toch bijdragen aan brede welvaart.
