De transformerende stad volgens Urban Futures Studio

Nederlandse steden staan voor flinke opgaven: voor 2040 moeten er een miljoen woningen bij en in 2050 willen we volledig van het aardgas af zijn. Om dit te realiseren zijn grote oplossingen nodig. De Urban Futures Studio, een instituut verbonden aan de Universiteit Utrecht, onderzoekt hoe grote publieke opgaven op nieuwe manieren kunnen worden opgepakt, en hoe experimenten daar een bijdrage aan kunnen leveren. Op de Dag van de Stad op 29 oktober in Amersfoort gingen de aanwezigen onder leiding van Suzanne Potjer en Peter Pelzer van Urban Futures Studio hoe we ‘wijken van de toekomst’ kunnen realiseren. Een wijk waar het leven niet alleen bestaat uit minder gas en meer bakstenen, maar waarin er op allerlei manieren vooruitgang is bereikt.

De Urban Futures Studio zit tussen allerlei werelden in, vertelt actieonderzoeker Suzanne Potjer. “We zijn wetenschappelijk, maar tegelijkertijd gericht op de beleidspraktijk én de wereld van design, architectuur en kunst.” Met voeten in de aarde in verschillende velden onderzoekt het instituut mogelijkheden om de grote opgaven van deze tijd te halen en toekomstbestendige steden te realiseren. Volgens de Urban Futures Studio beginnen nieuwe denkwijzen bij het mixen van disciplines en het creëren van samenwerkingsverbanden waarin oude én nieuwe spelers een plek hebben. Suzanne Potjer: “In zulke coalities vinden we vernieuwende oplossingen, en zetten we belangrijke stappen in het realiseren van wenselijke toekomsten.”

Wijken van de Toekomst

Het transformatiepaviljoen stond tijdens de Dag van de Stad in het teken van Wijken van de Toekomst. De concrete woonopgaven die nu spelen stonden centraal, zoals het bouwen van een miljoen woningen en de transformatie naar aardgasvrij wonen. Daar moet hard aan worden gewerkt als we het überhaupt willen halen, benadrukt Suzanne Potjer. “Tegelijkertijd bestaat bij deze opgaven het risico dat ze klein en sectoraal worden opgepakt, terwijl ze juist grote kansen bieden. Stel je voor wat er gebeurt als we niet alleen woningen bouwen en wijken aardgasvrij maken, maar daarin ook verbindingen leggen met allerlei andere onderwerpen en wijken in brede zin duurzaam maken.”

Om te laten zien dat dergelijke grote ambities wel degelijk haalbaar zijn ontwikkelde Urban Futures Studio een database met voorbeeldwijken van over de hele wereld. In deze bestaande ‘wijken van de toekomst’ worden duurzame oplossingen aan elkaar verbonden. “Niet alleen de energietransitie wordt daar gerealiseerd, maar allerlei andere onderwerpen worden meegenomen om te zorgen voor vernieuwing. Denk bijvoorbeeld aan nieuwe vormen van mobiliteit, nieuwe sociale verbanden, klimaatadaptatie, ecologie en circulariteit. Door een wijk op meerdere niveaus te verduurzamen neem je ook burgers mee in het verhaal en worden de opgaven waar we voor staan ook voor hen belangrijk.”

In voorbeeldwijk Hunziker Areal in Zürich, Zwitserland, wordt op verschillende manieren gewerkt aan een duurzame leefomgeving. Een privéauto hebben mag er bijvoorbeeld alleen als je deze nodig hebt vanwege je gezondheid of beroep. Daarnaast zijn de woningen zo goed geïsoleerd dat ze bijna helemaal verwarmd kunnen worden met restwarmte uit een datacentrum. Het bijzondere is dat de bewoners er zelf voor kiezen om op deze wijze te investeren in de leefbaarheid van hun wijk. Dat komt doordat ze er iets voor terugkrijgen. Wonen in de wijk is goedkoop, omdat de woonoppervlaktes relatief klein zijn, en daarnaast hebben bewoners toegang tot bijzondere leningen, die 40 procent van de investeringskosten dekken en de eerste 30 jaar volledig rentevrij zijn.

Verbeelding

Er zijn veel manieren om over de toekomst van wijken en steden na te denken. Volgens Urban Futures Studio is het belangrijk te denken vanuit wenselijkheid: wat vinden we aantrekkelijke toekomstbeelden, en hoe kunnen we daar naartoe werken? Het gaat daarbij niet alleen om de inhoud van de toekomstbeelden, maar ook om hoe ze tot stand komen: hoe formuleer je toekomstbeelden op een democratische manier en maak je ze tastbaar?

Daarnaast is het volgens Urban Futures Studio van groot belang dat lokale experimenten zich verbinden aan het bredere systeem van burgers, maatschappelijk partners, bedrijven en overheden. Alleen door van elkaar te leren kom je tot oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven van deze tijd.

De rol van de overheid

Om initiatieven tot een succes te maken is er een grote rol weggelegd voor overheden, stelt Suzanne Potjer. Initiatiefnemers kunnen een samenwerk- en leernetwerk vaak niet zelfstandig dragen. “Om dat te veranderen is iemand nodig die de coördinerende rol oppakt en lessen inbedt in systemen,” vertelt ze. “Zo laat je zien dat lokale initiatieven serieus genomen worden.”

Daarnaast is het belangrijk dat overheden nieuwe ideeën binnenbrengen en alternatieven creëren in plaats van te blijven hangen in ‘dit is hoe we het altijd doen’. Door issues breder te maken, en mensen op de juiste manier te betrekken, maak je jouw experiment tot een succes. “Ga op zoek naar plekken waar mensen al dingen doen en onderzoek of je in plaats van alleen maar input vragen coöperatief aan de slag kunt gaan. Bijvoorbeeld door bewoners zeggenschap, eigenaarschap en verantwoordelijkheid te geven in een project. En door uitzonderingen te maken voor mooie initiatieven.”