Essay Participatie georganiseerd door private partijen

Omgevingsparticipatie wordt steeds belangrijker, maar blijkt een grote uitdaging voor iedere initiatiefnemer, eigenaar, projectontwikkelaar en gemeente betrokken bij binnenstedelijke gebiedstransformatie. Het blijkt zowel een voorwaarde, aanwinst, obstakel als kans. Met de nieuwe Omgevingswet wordt die omgevingsparticipatie in een aantal gevallen verplicht. Niet alleen voor overheden, maar voor iedere initiatiefnemer met ruimtelijke plannen. Daarop is nog lang niet iedereen goed voorbereid. Vanuit het programma Stedelijke Transformatie schreef de TU Delft daarom het essay Nieuwe verhoudingen in omgevingsparticipatie: Participatie georganiseerd door private partijen (Pdf).

Over participatie binnen stedelijke ontwikkeling wordt al ruim vijftig jaar nagedacht en geschreven. De meeste publicaties gaan over participatieprocessen die de overheid organiseert, over vormen van cocreatie waarbij burgers invulling aan beleid geven of over burgers die de overheid vragen te participeren in voorstellen. Maar er zijn nog weinig publicaties of concrete handvatten voor privaat georganiseerde participatieprocessen. Ofwel: wanneer de projectontwikkelaar, ondernemer(svereniging), eigenaar of maatschappelijke (netwerk)organisatie de omgeving vraagt mee te denken over een project of gebiedstransformatie. En juist dat past bij de aanzet die de Omgevingswet geeft, want het wordt steeds minder vanzelfsprekend dat de overheid die participatie organiseert. Steeds vaker zijn private partijen, zoals projectontwikkelaars en andere private initiatiefnemers, hiervoor aan zet.

Bij de transformatie van bijvoorbeeld onderbenutte of verouderde industriegebieden, bedrijventerreinen, kantorenparken, spoorzones moeten initiatiefnemers in participatief overleg met vooral zittende bedrijven en slechts weinig (of geen) bewoners. Die omgevingsparticipatie is complex; tegenstrijdige belangen, diverse behoeften en uiteenlopende verwachtingen moeten immers een plek krijgen in dit overleg en de belangenafweging. Uit het onderzoek van de TU Delft blijkt dat zowel ontwikkelaars als gemeenten nog onvoldoende zijn voorbereid op een praktijk van meer privaat georganiseerde participatie. Gemeentelijke participatiehandreikingen negeren vaak dat binnen omgevingsparticipatie conflict en tegengestelde voorkeuren naar voren komen, terwijl ontwikkelaars en gemeenten die wel moeten managen. Soms kan door het gebruik van bepaalde methodes consensus worden bereikt, soms blijven juridiseren en politiseren echter alternatieve routes voor participatie. Dit essay gaat in op enkele prangende kwesties van omgevingsparticipatie en biedt leerzame praktijkervaringen, theoretische perspectieven, reflecties en concrete adviezen voor marktpartijen, overheden, maatschappelijke initiatiefnemers en andere betrokkenen.