Woningbouw in omgevingen met een hoge geluidsbelasting
Onder welke voorwaarden kan er woningbouw plaatsvinden in omgevingen met een hoge geluidsbelasting? Twee concrete casussen in Beverwijk en Amstelveen laten zien dat er volop kansrijke, nieuwe ontwikkelingen zijn.
Door Joost Zonneveld
Hoe kun je geluidsbelasting rond woningen op een gezonde manier beheersen?
- Win in een vroeg stadium van een ontwikkeling advies in over de beste oplossingen om de externe geluidsbelasting zo veel mogelijk te beperken.
- Onderzoek of je ‘dove gevels’ kunt verbeteren conform Besluit kwaliteit leefomgeving.
- Als de situatie je verplicht tot het aanbrengen van geluidluwe gevels, neem dan ook nieuwe, innovatieve oplossingen in overweging.
- Kijk ook naar pilots waarbij men experimenteert met aangepast stedenbouwkundig ontwerp voor een reductie van geluidreflectie op en zogenoemde sweet spots.
- Plaats de niet-woonfunctie van een woning aan de kant van de geluidsbron of kies voor verglaasde balkons.
- Onderzoek welke maatregelen je moet treffen en financieren om bronnen van de geluidsbelasting in het gebied te beperken.
Frank van Dorresteijn van ingenieursbureau Cauberg Huygen maakt duidelijk hoezeer geluid impact kan hebben op de gezondheid van mensen. “Geluid kan tot gezondheidsschade leiden en effect hebben op het zenuwstelsel en daarmee op de ademhaling, spijsvertering, rust en de nachtrust die juist van belang is om zowel fysiek als mentaal te herstellen.” Hij legt uit hoe wetgeving op het gebied van geluid zich heeft ontwikkeld en welke uitgangspunten daarbij worden gehanteerd. Zo is berekend wat het maximale aantal decibellen is dat op een gevel te horen mag zijn om geen gezondheidsschade toe te brengen en wat dat in een woning is. In de loop der tijd zijn daar aanpassingen op gedaan, onder meer met het idee dat autoverkeer in de loop der tijd stiller zou worden. Na 2007 zijn Europese standaarden de norm geworden: daarbij is de ‘energetische middeling van het geluid overdag, in de avond en nacht’ het uitgangspunt. Dat betekent dat een uitschieter, zoals een enkele keer dat een vliegtuig overvliegt, niet de norm is maar meegenomen wordt in het gemiddelde van een etmaal. Dat laat onverlet dat GGD’s steevast adviseren om de slaapkamers aan de rustige kant van woningen met hoge geluidsbelasting te plaatsen.
Geluid versus frisse lucht
In de vigerende Omgevingswet is het Normstelsel Wet geluidhinder omgedoopt in Besluit kwaliteit leefomgeving. Onveranderd geldt dat geluid luider mag zijn dan wat als standaard is gesteld, maar dat een dove gevel (= een gevel met ramen die je niet kunt openen) aangebracht moet worden als het geluid de (uiterste) grenswaarde – die dus hoger ligt dan de ‘standaard’ – overschrijdt. Daarnaast bepalen gemeenten de zogenoemde toetswaarden voor geluidluwe gevels (= gevels die ten opzichte van de andere gevels van een geluidgevoelig gebouw relatief weinig worden belast door geluid).
De laatste jaren zijn er ook andere oplossingen mogelijk in plaats van een geluidluwe zijde met het doel om de ervaren geluidsbelasting voor bewoners te beperken. Van Dorresteijn doelt daarbij op innovaties als ‘comfort boxen’, ‘harbour fensters’ of ‘lage spuiramen’. Toch zijn er ook gemeenten die vasthouden aan de verplichting om geluidluwe gevels aan te brengen als de situatie daar om vraagt.
Bij te veel geluid is volgens Van Dorresteijn sprake van een dilemma: “het gaat om het spanningsveld tussen geen te openen delen van een gevel in verband met geluid, versus de eis om juist wel een deel van iedere gevel te kunnen openen in verband met het in de woning brengen van buitenlucht.”
Geluidexpert Van Dorresteijn pleit ervoor om slaapkamers niet aan de kant van de geluidsbron te plaatsen en als dat niet mogelijk is om dan voor verglaasde balkons te kiezen. Bovendien ziet hij graag of dove gevels verbeterd kunnen worden in lijn met de nieuwe wetgeving Besluit kwaliteit leefomgeving in het kader van de Omgevingswet. Hoe dan ook is het zaak om in een vroeg stadium advies in te winnen over de beste oplossingen om de externe geluidsbelasting zo veel mogelijk te beperken. “Als een gebouw aan alle kanten met geluid wordt belast, dan worden er allerlei pleisteroplossingen bedacht, maar in een vroeger stadium zijn er vaak echt betere varianten te bedenken.”
Praktijkvoorbeeld | Geluid van alle kanten in de IJmond
Paul Cottaar, projectleider van de gemeente Beverwijk, geeft aan dat de Noord-Hollandse stad met veel verschillende bronnen te maken heeft. “De IJmond is op de kaart sterk rood gekleurd, qua milieubelasting. Veroorzaakt door bronnen als Tata Steel, bedrijventerreinen van provinciaal en regionaal belang, snelweg(en), spoor, trafostations en lokale wegen. Zij zorgen ervoor dat het bouwen van woningen in Beverwijk geen gemakkelijke opgave is. Daarom is het wenselijk maatregelen te nemen niet alleen voor de nieuwe woningen en nieuwe bewoners maar juist voor de bestaande bewoners.
Om een gezonder leefklimaat te creëren zijn maatregelen nodig waarvoor Cottaar op medewerking – en medefinanciering – van het Rijk, provincie, regio en waar nodig andere overheden hoopt. Zoals een overkapping van de snelweg die door de stad loopt, of anders een verlaging van de maximumsnelheid naar 70 kilometer per uur. Daarnaast ziet hij graag een nieuwe verbinding tussen bestaande snelwegen om de intensiteit elders te verlagen. Ook wil hij geluid van industrieterreinen terugdringen door kleinere zones te creëren en bijvoorbeeld de inzet van duurzame walstroom in de zeehaven. “We moeten ook naar lokale maatregelen kijken waarover de gemeente zelfstandig kan beslissen ook al bestaat daar nog niet altijd draagvlak voor.” Dit geldt bijvoorbeeld voor de invoering van een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur binnen de bebouwde kom.
“Tegelijkertijd zal ook Beverwijk voor haar inwoners voor woningen moeten zorgen, dus kunnen wij niet wachten tot al die maatregelen gerealiseerd zijn. Wat betekent dat we ook werken aan plannen met maatregelen om toch verantwoord woningen te kunnen bouwen”, zegt Cottaar. Hij noemt een voorbeeld van een locatie – Ankie’s Hoeve – waar de snelweg maatgevend is voor geluid en een aantal appartementen een dove gevel nodig heeft. Hoewel hier veel geluidbronnen samenkomen die ervoor zorgen dat de deskundigen kritisch kijken naar de locatie, willen anderen er maar wat graag wonen.
Praktijkvoorbeeld | Experimenteren met ‘sweet spots’ in Amstelveen
Kronenburg – Uilenstede in Amstelveen. Amstelveen is een stad waar het vele groen en blauw is mee-ontworpen in de stedelijke inrichting. Ook zijn er grote groene buitengebieden in de directe nabijheid, zoals de Amstelscheg en het Amsterdamse Bos. In 2023 heeft de gemeente een visie gezonde leefomgeving vastgesteld met als doel om de leefbaarheid voor bewoners verder te verbeteren. Dat gebeurt door verschillende maatschappelijke vraagstukken samen te brengen. Het gaat dan om zowel het bevorderen van gezond gedrag, bijvoorbeeld met aangename wandel- en fietsroutes, als om het beschermen tegen omgevingsinvloeden. Zo wordt de snelweg A9 deels ondergronds gelegd en krijgt deze drie overkappingen die twee delen van de stad weer met elkaar verbinden.
In negatieve zin heeft het geluid van aankomende en vertrekkende vliegtuigen van Schiphol in Amstelveen effect op de leefomgeving en gezondheid van inwoners. Fanny Verkuijlen, adviseur gezonde leefomgeving bij de gemeente Amstelveen, vertelt dat het LIB (Luchthavenindelingbesluit) op een deel van het Amstelveens grondgebied de mogelijkheden van woningbouw beperkt. Dit geldt bijvoorbeeld voor het bedrijventerrein Kronenburg en de daarnaast gelegen studentencampus Uilenstede. Er wordt al jaren uitgebreid gesproken over de (on)mogelijkheden voor extra woningen in het gebied, zegt Joktan Cohen, gebiedsregisseur bij de gemeente Amstelveen. Het plan voor vernieuwing en uitbreiding van het aantal studenten- en short stay eenheden moest enkele jaren geleden – na slechts één bezwaar – worden herzien en wordt nu aangepast.
In de tussentijd mogen er wel vluchtelingen uit Oekraïne opgevangen worden en is er een stadscamping gevestigd. Ook mag er een beperkt aantal studentenwoningen en short stay eenheden ontwikkeld worden in het gebied. Mede op basis van positief advies van de GGD Amsterdam, dat onderzocht heeft dat jongvolwassen minder hinder ervaren van geluid en relatief vaak wisselen van woning. Daardoor gaan zij beter om met omgevingsgeluid. De gemeente Amstelveen hoopt het aantal studentenwoningen op termijn te kunnen uitbreiden. Hoewel er volgens Cohen in de nacht nauwelijks van en naar de Buitenveldertbaan – de aanvliegroute ligt boven Uilenstede en Kronenburg – wordt gevlogen, moeten bouwers van de beoogde extra studenten- en short stay eenheden aan veel strengere eisen voldoen en lopen hun extra kosten op tot 30 procent van het totaal.
Samen met Martijn Lugten van de TU Delft is Amstelveen bezig met een pilot geluidadaptief bouwen in de transformatie van bedrijventerrein Kronenburg. Hierin levert een aangepast stedenbouwkundig ontwerp een reductie van geluidreflectie op en wordt geëxperimenteerd met zogenoemde ‘sweet spots’, stukjes groene en luwe buitenruimte die zoveel als mogelijk van extern geluid, wind en hitte verschoond zijn.
