Toekomstbestendige en slimme mobiliteit in gebiedsontwikkeling

“Om onze steden bereikbaar en vooral leefbaar te houden, zijn slimmere mobiliteitsoplossingen hard nodig”, stelt Mark Verbeet, thematrekker gebiedsontwikkeling van het programma Smart Mobility voor de metropoolregio Amsterdam. Volgens hem is de one size fits all benadering voor mobiliteit in gebiedsontwikkeling passé. Maar hoe kun je dan slim, en op maat, gebruikmaken van nieuwe technologie voor mobiliteitsvraagstukken bij gebiedsontwikkeling? Verbeet en Julie van Heteren (programmamanager Smart Mobility Metropoolregio Amsterdam) vertellen over hoe nieuwe mobiliteitsconcepten kunnen helpen bij de grote opgaven van binnenstedelijke gebieden.

Mobiliteitsvraagstukken oplossen met inzet van moderne technologie. Dit wordt ook wel ‘Smart Mobility’ genoemd. “Door de digitalisering van mobiliteit kunnen we slimmer reizen, maar Smart Mobility brengt ook uitdagingen met zich mee”, vertelt van Heteren. “Nieuwe technologieën beïnvloeden de manier waarop wij onszelf verplaatsen drastisch en hebben grote impact op hoe mobiliteit in Nederland is georganiseerd.” Toch moeten we die uitdagingen aangaan vindt van Heteren.

“De enorme woningbouwopgave is niet te realiseren als wordt vastgehouden aan de meer traditionele benaderingen van mobiliteit. De manier waarop we onszelf verplaatsen verandert in rap tempo. Deelauto’s en deelfietsen zijn in opkomst, de zelfrijdende auto komt steeds dichterbij, de belangstelling voor Mobility as a Service-pilots groeit en de eigen auto wordt steeds verder teruggedrongen uit de stad. Daarnaast moeten we rekening houden met de groei van ons land: meer inwoners, meer bedrijven, meer toeristen. Toch komt er voorlopig geen extra geld voor nieuwe infrastructuur. En traditionele bereikbaarheidsoplossingen, zoals capaciteitsuitbreiding van de weg of het spoor, zijn niet langer voldoende effectief. Maar door de kansen te benutten die nieuwe informatie-en communicatietechnologieën ons bieden, kunnen we inspelen op de complexe opgaven die hierdoor ontstaan. Goede bereikbaarheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid, het zijn allemaal basisbehoeften waaraan Smart Mobility een grote bijdrage kan leveren.”

Aanjagen van de toepassing van Smart Mobility

De gemeente Amsterdam, de Vervoerregio Amsterdam en de samenwerkende overheden in de Metropoolregio Amsterdam (MRA) zien kansen om de leefbaarheids- en bereikbaarheidsopgaven in de stad en de regio aan te pakken met slimmere mobiliteitsconcepten. “We kunnen niet doorgaan zoals nu”, waarschuwt Verbeet. “Het aantal inwoners in de Metropoolregio Amsterdam groeit gestaag. We verwachten een toename van 17 procent tot en met 2040 en dat betekent dat er 250.000 woningen bij moeten komen in die periode. Dit zet de bereikbaarheid en leefbaarheid in de MRA verder onder druk. Smart Mobility-oplossingen kunnen helpen om inwoners en goederen slimmer, schoner en gemakkelijker door de steeds drukkere MRA te bewegen.” De MRA ontwikkelde daarom een Smart Mobility-programma om strategieën, kennis en voorwaarden voor samenwerking te bundelen. Succesvolle pilots worden opgeschaald tot volwaardige toepassingen binnen de regio. Daarmee willen ze de mobiliteit binnen de Metropoolregio Amsterdam slimmer en toekomstbestendiger maken.

Om onze steden met deze grote woningbouwopgave bereikbaar en leefbaar te houden, zijn slimmere mobiliteitsoplossingen hard nodig. Gebiedsontwikkelingsprojecten bieden de kansen om het verder te concretiseren in de ruimtelijke planvorming. Maar in de praktijk blijkt het verwerken van slimme en schone mobiliteitsconcepten in deze projecten complex. “Projectleiders lopen regelmatig tegen obstakels aan”, ziet Verbeet. “Ze geven aan dat er geen beleid, tijd en geld is voor Smart Mobility in projecten. En vaak is onduidelijk welke eisen vooraf op tafel gelegd moeten worden om toekomstbestendige mobiliteitsoplossingen te faciliteren. Wat dan regelmatig gebeurt, is dat stadsbrede visies en ambities op mobiliteit één op één worden doorgelegd aan een ruimtelijk project. Zonder dat deze voldoende op maat zijn gemaakt voor een gebied. De enige uitzondering hierop is vaak de (auto)parkeernorm in beperkte mate. Dit is opmerkelijk, want elk gebied is anders. Er gaan andere mensen wonen, het is in meer of mindere mate ontsloten met het OV, het is monofunctioneel van aard, et cetera.”

Leidraad voor Gebiedsontwikkeling en Smart Mobility

Maar hoe geef je handen en voeten aan Smart Mobility in gebiedsontwikkeling? “De one size fits all benadering is passé”, stelt Verbeet. “Mobiliteit komt bij veel gebiedsontwikkelingen pas laat aan bod in het planproces. Maar door aan de start van een gebiedsontwikkeling na te denken over mobiliteitsvormen die passen bij het gebied en de doelgroep, creëer je kansen om de waarde van een gebied te verhogen.” De ‘Leidraad Gebiedsontwikkeling en Smart Mobility’ helpt gemeenten die worstelen met het toepassen van nieuwe mobiliteitsconcepten op gebiedsontwikkelingen. De leidraad biedt handvatten aan MRA-gemeenten om stadsbrede visies op (slimme en schone) mobiliteit gebiedsspecifieker te maken, in samenwerking met ontwikkelende partijen. Het helpt actoren bewust te maken van de sterke samenhang tussen gebiedsontwikkeling en de mobiliteitsopgave en biedt concrete handvatten om deze onderwerpen integraler op te pakken. Met de leidraad willen ze ook de vragen die leven bij de verschillende actoren inventariseren en zoveel mogelijk beantwoorden. Vragen die nog niet beantwoord kunnen worden en ruimtelijke processen en beleidsinhoud die aangepast of aangevuld moeten worden, willen ze agenderen.

Naar een Mobiliteitsprogramma van Eisen

Het Mobiliteitsprogramma van Eisen (MPvE) is één van de tools uit de leidraad. “Een MPvE is een checklist met uitgangspunten die gelden voor de mobiliteit in het gebied”, legt Verbeet uit. “Denk aan concretere eisen aan het ruimtelijk ontwerp, parkeernormen voor deelmobiliteit, slimme bezorgdiensten, de mate waarin aangezet wordt tot fietsen, zero-emissie zonering en normen voor laadinfrastructuur. Door een MPvE aan de voorkant van een gebiedsontwikkeling in te zetten, maak je mobiliteit integraal onderdeel van het planproces. Je wordt gedwongen om scherp in beeld te krijgen welke mobiliteitsvormen passen bij het gebied en de doelgroep. Het initiatief voor het opstellen van een MPvE ligt bij de gemeente, maar marktpartijen zijn onmisbaar bij de uitwerking ervan.”

Hoe de uitwerking van een MPvE eruit kan zien, illustreert Verbeet aan de hand van een voorbeeld. “Stadsbreed geldt de ambitie om het autobezit en -gebruik terug te dringen. Dit ga je vervolgens concretiseren: in dit gebied met goede OV-bereikbaarheid geldt een parkeernorm van 0,1 voor deelauto’s en een parkeernorm van 0,2 voor deelfietsen. Dit maak je toetsbaar door een SMART-doel te stellen: bij het gebouw worden 15 deelauto-parkeerplekken en 30 deelfiets-parkeerplekken gerealiseerd.”

Verbeet en Van Heteren blikken vooruit en vertellen hoe ze het programma Smart Mobility in de Metropoolregio Amsterdam verder brengen in 2019. “We gaan aan de slag in drie a vier pilots in gebiedsontwikkelingsprojecten om een MPvE concreter uit te werken. De geleerde lessen delen we in een (ambtelijk) leernetwerk voor projectleiders. Daarnaast willen we een innovatienetwerk vormen met koplopers en mogelijk kennisplatforms /-instellingen. Uiteraard zetten we ons continue in om de aanpak te verbeteren en te verrijken.”