Netcongestie te lijf met de ontwerpprincipes van de balanswijk
Het stroomnet bereikt op tal van plekken de maximale capaciteit door de toenemende energieconsumptie en het groeiende gebruik van duurzame energiebronnen. Netcongestie heeft steeds vaker impact op nieuwbouwprojecten; deze moeten langer dan voorheen wachten op een aansluiting. Goed nieuws: je kunt (nieuwbouw)wijken ook zo ontwerpen en ontwikkelen dat deze zo min mogelijk afhankelijk zijn van het bestaande stroomnet. Netbeheerder Alliander zet hierop in met netbewuste nieuwbouw en ontwikkelde hiervoor de ‘balanswijk’; een wijk die energetisch in balans is (er is net zo veel vraag als aanbod) door het toepassen van nieuwe ontwerpprincipes.
Door Rowan Hakkenbroek en Jeroen Mens
In het kort:
- Balanswijken verminderen en voorkomen netcongestie: balanswijken, waar de elektriciteitsvraag en -aanbod in evenwicht zijn, kunnen de druk op het elektriciteitsnet verminderen. Dit helpt bij het voorkomen van netcongestie.
- Nieuwe ontwerpprincipes bieden kansen voor energie-efficiëntie: De balanswijk biedt een kader voor energetische ontwerpen, met principes zoals passief bouwen, warmtevoorzieningen per blok en innovatieve lokale opslagmethoden. Deze aanpak kan bijdragen aan het verlagen van de energievraag en het efficiënter gebruik van energie.
- Praktische toepassing in Flevoland: Almere experimenteert al met de principes van de balanswijk. De gemeente zoekt naar concrete toepassingen in stedelijke transformaties en (toekomstige) gebiedsontwikkelingen zoals Almere Pampus, waarbij de samenwerking met netbeheerder Alliander doorslaggevend is.
Ook zonder netcongestie een goed idee
Het is niet langer vanzelfsprekend dat er voldoende capaciteit is op het elektriciteitsnet om (nieuwbouw)wijken op tijd van elektriciteit te voorzien. Dit brengt de ambities voor woningbouw in gevaar. Daarom is het belangrijk in te zetten op een andere soort woonwijk, die geen extra druk op het net veroorzaakt. Het ministerie van BZK spreekt in dit kader van netbewuste nieuwbouw. Om tot zo’n nieuwe aanpak te komen, is het consortium ‘De Balanswijk’ opgericht. De community is inmiddels ook omgedoopt tot netbewuste nieuwbouw, waar de balanswijk een vorm van is.
Voor gezonde en leefbare wijken zijn er diverse stedenbouwkundige uitgangspunten en randvoorwaarden: groenblauwe structuren, een goede balans in woningbouw, goede bereikbaarheid, levendige voorzieningen en nog veel meer. Voor energiebeheer op lokaal niveau missen er vaak nog uitgangspunten.
Bij het aansluiten van nieuwbouwwoningen op het elektriciteitsnet zijn de twee grootste uitdagingen:
- Maakbaarheid: voldoende monteurscapaciteit voor het aansluiten van de woningen op en het aanleggen van een nieuw laagspanningsnet.
- Transportcapaciteit: voldoende beschikbare capaciteit op het (bestaande) bovenliggende middenspannings- en/of hoogspanningsnet.
In balanswijken zijn de vermogensvraag en aanbod van elektriciteit te allen tijde in balans. Het is er voor bewoners prettig en gezond wonen en alle energie wordt lokaal opgewekt, uitgewisseld en opgeslagen. Volgens Lianda Sjerps-Koomen, manager Strategische Innovatie bij Alliander, maakt de balanswijk het mogelijk om netcongestie tegen te gaan. “Die balans zorgt ervoor dat er geen probleem is voor de transportcapaciteit op het bovenliggende net”, aldus Sjerps-Koomen.
Kansen voor energetische ontwerpprincipes in een bredere gebiedsontwikkeling
De balanswijk legt een basis voor energetische ontwerpprincipes, naast bestaande stedenbouwkundige uitgangspunten en omvat vier strategieën:
- Significant verlagen van de energievraag, vooral in de winter, bijvoorbeeld door het passief bouwen (dus energiezuinig) van de nieuwbouwwoningen;
- Energie-infrastructuur combineren met andere functies, bijvoorbeeld door zonneweides of de combinatie met water;
- Nieuwe opslagtechnieken toepassen, zoals warmte- en koudeopslag;
- Het schuiven van de energievraag op kritische momenten (het reguleren van energiegebruik op bepaalde tijdstippen).
Het consortium wil deze principes graag delen en verder ontwikkelen, aangezien ze nog niet in ‘beton’ zijn gegoten. De vervolgstappen zijn iteraties met innovators, stakeholders en de balanswijk-community.
De grootste opgave bij een balanswijk is om de grote hoeveelheid benodigde lokale opslagcapaciteit te realiseren. Het consortium nodigt de markt uit om hiervoor met betere alternatieven te komen.
Volgens Sjerps-Koomen is passief bouwen een belangrijk onderdeel van de oplossing; een bekende en energiezuinige manier van gebouwontwerp, waarin goed gekeken wordt naar de oriëntatie en vorm van het gebouw. Sjerps-Koomen: “Zo maak je in de winter maximaal gebruik van de zoninstraling, en in de zomer kun je de zon wegschermen door middel van overstekken en zonwering. Dit scheelt enorm in de energievraag.”
Praktijkvoorbeeld | Almere omarmt de balanswijk
In de provincie Flevoland is netcongestie een groot probleem. Romy Hoogeveen, strateeg Energietransitie bij de gemeente Almere: “Nieuwe grootverbruikers kunnen op dit moment geen aansluiting krijgen, ze worden op een wachtlijst geplaatst.” Ook is er tot 2029 geen mogelijkheid voor nieuwe grootgebruikers en grootverbruikers die al op de wachtlijst staan om uit te breiden. De verwachting is dat de wachtlijst alleen maar langer wordt. In de zomer van 2024 presenteerden netbeheerders een pakket maatregelen om te voorkomen dat nieuwe woningen (kleinverbruikers) niet meer aangesloten kunnen worden op het net.
Almeres woningbouwopgave (ca. 20.000 nieuwe woningen tot 2030) noodzaakt de gemeente en netbeheerder Alliander te experimenteren met de principes van de balanswijk. “Wij bouwen zelf geen huizen, leggen geen nieuwe netten aan en beheren deze ook niet, maar als gemeente kunnen we wel randvoorwaarden scheppen voor nieuwbouwwijken en voor stedelijke transformaties, bijvoorbeeld op locaties waar we een grondpositie hebben.”
Volgens Hoogeveen is het niet realistisch om de ontwerpprincipes van de balanswijk meteen toe te passen bij de gebiedsontwikkeling van Almere Pampus, een toekomstig nieuw stadsdeel met een omvang van 25.000 tot 35.000 woningen. Daarom kiest de gemeente voor stapsgewijze toepassing: eerst op klein projectniveau (30 woningen), daarna op wijkniveau (300-3000 woningen).
Ruimtelijke inpassing van energie
Toch ziet Hoogeveen ook kansen bij de gebiedsontwikkeling Almere Pampus. “Nu het masterplan er is voor Pampus, gaan we de ontwerpprincipes van de balanswijk plotten in de gebiedsontwikkeling. Op basis van wensen van de gemeente en karakteristieken van het gebied volgt eerst een stedenbouwkundige doorrekening op basis van stedenbouwkundige kentallen.”
De gemeente Almere heeft verschillende scenario’s voor de ruimtelijke inpassing van de energie-infrastructuur. Hoogeveen: ”Energie kost ruimte. Door deze scenario’s uit te werken maken we dat ruimtebeslag inzichtelijk. Vervolgens kan binnen de gemeente het gesprek worden gevoerd over inpassing, of aanpassing van het energiesysteem.” Op basis hiervan kan de gemeente Almere integrale ruimtelijke afwegingen maken en inschatten welk effect dat dan heeft op het energiesysteem, in samenwerking met netbeheerder Alliander.
Meer informatie?
- Bekijk het volledige webinar van 5 november 2024, met Lianda Sjerps-Koomen (Manager Strategische Innovatie bij Alliander) en Romy Hoogeveen (strateeg energietransitie bij de gemeente Almere), terug;
- En meld je aan voor je de balanswijk-community als je verder aan de slag wilt met netbewuste nieuwbouw.
